AD AKTARMASI (MECAZ-I MÜRSEL)
Bir sözcüğün benzetme amacı güdülmeden başka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır. Buna Düz Değişmece ya da Mecaz-ı Mürsel adı verilir.
İç-dış ilişkisi: Bir varlığın dışı söylenerek içi ya da içi
söylenerek dışı kastedilir.
Örnek: Evi gelecek hafta taşıyoruz. (Evin eşyalarını)
Çayı ocağa koyuver. ( Çaydanlığı)
Bütün-Parça İlişkisi: Bir varlığın bütünü söylenerek parçası,
parçası söylenerek bütünü kastedilir.
Örnek: Sokağın ilk girişindeki apartmanda oturuyorum. (Apartmanın dairesi)
Herkes başının üstünde bir çatı olmasını ister (Ev)
Somut-Soyut İlişkisi: Soyut bir kavram söylenerek somut
bir varlık kastedilir.
Örnek: Düşük bir maaşla beş canı besliyor. (İnsan)
Sanatçı-Eser İlişkisi: Sanatçının adı söylenerek eseri
ya da eserleri kastedilir.
Örnek: Biz Yahya Kemal’ i okuyarak yetiştik. (Romanını)
Yer (Şehir, Kasaba, Köy)- İnsan İlişkisi: Yer adı söylenerek
insan adı kastedilir.
Örnek: Takımı şampiyon olunca tüm Adana bayram etti. (Şehir halkı)
Törende bütün kasaba meydanda toplanmıştı. (Kasaba halkı)
Şehir-Yönetim ilişkisi: Bir ülkenin başkenti söylenerek
yöneticileri kastedilir.
Örnek: Ankara bu olayda duyarsız kaldı. (Devlet yöneticileri)
Yön-Bölge, İnsan İlişkisi: Yön adı söylenerek o yerde
oturan insanlar kastedilir.
Örnek: Batı’nın tavrını anlamak güç. (Avrupa ülkeleri)
Bir Kap Söyleyip İçindekileri Çağrıştırma:
Örnek: Bardağını bitir de sana çay doldurayım. (Çayını bitir)
Soru: Marmara’da her yelken
Uçar gibi neşeli
Yukarıdaki dizelerde olduğu gibi , kimi sözler benzetme
amacı gütmeden kendi anlamı dışında kullanılır.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu örnektekine
benzer bir kullanım vardır?
A) Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl.
B) Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım.
C) Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
D) Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı.
E) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda.
(1995-ÖSS)
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
Halil İbrahim ASLANHAN
