Fiiller, zaman ve anlam özelliklerine göre türlü ekler alarak değişik biçimlerde kullanılırlar. Bu kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip, fiillerin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. Bunların yanında olumsuzluk ve soru biçimleri de vardır, ama bu ikisi zaten var olan kiplerin olumlu, olumsuz, olumlu soru ve olumsuz soru şeklinde kullanımlarıdır, o kadar.
Fiiller kip yönünden ikiye ayrılır:
Haber (bildirme) kipleri ve istek kipleri
I. BASİT ZAMANLI ÇEKİMLER
Fiillerin basit zamanlı çekimleri sadece bir tek kip eki içerir.
Yapılışı şöyledir: fiil + kip eki + şahıs eki (gel-di-k vb.)
Kipler, kip ekleri ve çekim örnekleri aşağıda verilmiştir:
1. Haber (Bildirme) Kipleri
Zaman kavramı taşıyan kiplerdir, yani zaman ekleriyle yapılırlar. Taşıdıkları bu zaman eklerine göre beşe ayrılır:
a. Bilinen (görülen,bilinen,di'li) Geçmiş Zaman Kipi
Fiile (kök veya gövde) "-dı/di/-du/-dü ; -tı/-ti/-tu/-tü" eki getirilerek yapılır.
Bu ek bilinen geçmiş zaman ifade eder.
]Uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır.
Araştırmalarını geçen yıl kitaplaştırarak yayımladı.
Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı şimdi hatırladım.
Konular ayrıntılarıyla görüşüldü
]Kişi, kişiler ya da tarih tarafından bilinen olaylar anlatılır.
1908'de ikinci Meşrutiyet ilân edildi.
Türklere Anadolu'nun kapılarını Alparslan açtı.
Çekimi:
Olumlu: Gel-di-m, Gel-di-n, Gel-di,
Gel-di-k, Gel-di-niz, Gel-di-ler
Olumsuz: Gel-me-di-m, Gel-me-di-n, Gel-me-di,
Gel-me-di-k, Gel-me-di-niz, Gel-me-di-ler
Olumlu soru: Gel-di-m mi?, Gel-di-n mi?, Gel-di mi?,
Gel-di-k mi?, Gel-di-niz mi?, Gel-di-ler mi?
Olumsuz soru: Gel-me-di-m mi?, Gel-me-di-n mi?, Gel-me-di mi?,
Gel-me-di-k mi?, Gel-me-di-niz mi?, Gel-me-di-ler mi?
b. Öğrenilen(duyulan,anlatılan,miş'li) Geçmiş Zaman
Fiile "-mış/-miş-/-muş/-müş" eki getirilerek yapılır.
]Bu ek ve bu çekim, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu, öğrenildiğini ifade eder.
Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler.
Atalarımız bizlere güvenmiş de bu vatanı emanet etmişler.
Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım.
]Farkında olunmayan ya da sonradan fark edilen fiilleri anlatır:
Okula giderken otobüste uyumuşum.
Bir de baktım ki okul durağını geçmişiz.
]Bir işle, oluşla ilgili kişisel görüş bildirir:
Yemek güzel olmuş; ellerin dert görmesin.
]Masallarda kullanılır:Bir varmış, bir yokmuş. Az gitmiş uz gitmiş.
Çekimi:
Olumlu:Gel-miş-im Gel-miş-sin Gel-miş Gel-miş-iz Gel-miş-siniz Gel-miş-ler
Olumsuz:Gel-me-miş-im Gel-me-miş-sin Gel-me-miş
Gel-me-miş-iz Gel-me-miş-siniz Gel-me-miş-ler
Olumlu soru:Gel-miş miyim? Gel-miş misin? Gel-miş mi?
Gel-miş miyiz? Gel-miş misiniz? Gel-miş-ler mi?
Olumsuz soru:Gel-me-miş miyim? Gel-me-miş misin? Gel-me-miş mi?
Gel-me-miş miyiz? Gel-me-miş misiniz? Gel-me-miş-ler mi?
c. Şimdiki Zaman
Fiile "-yor" eki getirilerek yapılır. Ünsüzle biten fiile "İ" yardımcı ünlüsüyle birlikte; ünlüyle bitenlere tek başına getirilir: Oku-yor gel-i-yor
