Cevap:
Çalgı kelimesinin ses olayı vardır
Açıklama:
Ses Olayları
Ses uyumları ile ilgili bazı önemli hususlar:
Türkçede bir kelime içinde bulunan sesliler(vokaller) kaimlik, incelik ve düzlük, yuvarlaklık bakımından benzeşirler.
Kalınlık ve incelik- bakımından uygunluk:
Büyük Ünlü Uyumu
Bir kelimenin ilk hecesinde kalın vokal varsa ondan sonra gelen sesliler(vokaller) de kalın olur: adadım, korkunç, kızılcık gibi.
Bir kelimenin ilk hecesi ince vokalli olursa ondan sonraki hecelerin sesliler (vokaller)i de ince olur: büyük, keçi,- örümcek gibi.
Bir de düzlük ve yuvarlaklık bakımından uygunluk, vardır:
Küçük Ünlü Uyumu
Bir kelimenin ilk hecesinde düz bir vokal varsa on-, dan sonraki sesliler(vokaller), de düz olur: çiçek, kadın, sıcak gibi-
Bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak bir vokal varsa ondan sonraki sesliler(vokaller) . ya düz - geniş, yahut dar - yuvarlak olur: türlü, kuyruk, kömür, tomurcuk, güneş, yumurta, düşünce. '
Eklerin ve takıların sesliler(vokaller)i de kelimelerin son hecelerinin sesliler(vokaller)ine uyar: “üzümcüden, görebildiğimizden gibi.
Bu iki kanuna göre hangi vokallerin ard arda gelebileceği. aşağıdaki cetvelde gösterilmiştir:
İlk hecede
İkinci hecede
daha sonrakilerde
a
a ve ı
kalsa, kaldı
e
e ve i
gelse, geldi
ı
a ve ı
kırda, kırdı
i
e ve i
ipe, ipi
o
a ve u
yolda, yorgun
ö
e ve ü
göze, bölüm
u
a ve u
dursa, durdu
ü
e ve ü
güler, gülün
Not: Ünlü uyumlarının büyük-küçük olarak ayrılmasının nedeni dilde zaman içinde kurala uymadaki istikrar -kararlılık-tır. Zira kalınlık-incelik uyumu zaman içinde hiç bozulmadan günümüze kadar gelebilmiştir. Bu sebeple büyük olarak adlandirilır. Halbuki küçük ünlü uyumu kuralı Eski Anadolu Türkçesi döneminde bozulmuştur.
Dilimizde ses uyumuna aykırı pek az kelime vardır.
Bunların başlıcaları şöyle toplanabilir:
Muhtelif sebeplerle bazı sesliler(vokaller)i incelmiş kelimeler: elma, kardeş, hani, inanmak gibi dan sonra (u) bulunan bazı kelimeler: armut, çamur, kabuk, kavurmak gibi.
Muhtelif sebeplerle ses uyumuna aykırı kalan ekler ve takılar : ki, ken, leyin, yor: Sokaktaki, okurken, sabahleyin, geliyor.
