Sagot :
Cevap:
Son hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında son hecedeki dar ünlü düşer. Bu olaya sesli (ünlü) düşmesi denir. Sözcükte bir ünlünün düşmesi bir hecenin eksilmesine neden olduğundan ünlü düşmesi, hece düşmesi olarak da adlandırılır.
Örnek(ler)
» karın – ı → karnı
» beyin – imiz → beynimiz
» oğul – u → oğlu
» gönül – e → gönle
> Yapım eki alarak türetilen bazı kelimelerde ünlü düşmesi olur.
Örnek(ler)
» oyun – a → oyna(mak)
» uyu – ku → uyku
» sızı – la → sızla(mak)
> Bazı birleşik sözcüklerin oluşumunda ünlü düşmesi olur.
Örnek(ler)
» kayıp etmek → kaybetmek
» kahve altı → kahvaltı
» şükür etmek → şükretmek
» kayın ana → kaynana
Örnek Soru
Aşağıdaki dörtlüğün hangi mısrasında hece düşmesine uğrayan bir kelime vardır? (1991 – ML)
A) Ömründe çok acı günler yaşadın.
B) Dilimden düşmedi, o güzel adın.
C) Acılar çekerken, sessiz ağladın.
D) Ne olur gözünü siliver anne.
Çözüm
2. Ünsüz Düşmesi
Türkçede “-k” ünsüzüyle biten bazı kelimeler “-cık / -cik” eklerini aldıklarında sözcüğün sonundaki “-k” düşer. Bu ses olayına sessiz (ünsüz) düşmesi denir.
Örnek(ler)
» ufak-cık → ufacık
» minik-cik → minicik
» sıcak – cık → sıcacık
Ünsüz yumuşaması veya ünsüz değişimi, Türkçedeki bir ses olayıdır. Süreksiz sert ünsüzlerle biten sözcüklerin, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, sözcüklerin sonundaki ç, k, p, t ünsüzlerinin yumuşayarak - sırasıyla- c, g/ğ, b ve d'ye dönüşmesidir.
Ünsüz benzeşmesi ya da ünsüz uyumu, Türkçe dilbilgisindeki ses olaylarından biridir. Bu kurala göre herhangi bir kelimeye eklenen ve ünsüz harfle başlayan yapım ve çekim ekleri kendisinden önceki son harf sert ünsüz ise sert, yumuşak ünsüz ise yumuşak ünsüz harfle başlamak zorundadır: dolapta, aşçı, kitapçı vb
Ünlü daralması, Türkçedeki ses olaylarından biridir. a veya e ünlüleriyle biten bir fiile -yor eki getirildiğinde, fiilin son hecesindeki ünlü, ı, i, u, veya ü ünlülerinden birine dönüşür: sakla + yor > saklıyor. dile + yor > diliyor.
Cevap:
-ki : akşamki ☻-leyin : sabahleyin ☻-gil : dayımgil ☻-imtırak :sarımtırak ☻-daş :meslektaş ☻-yor :bekliyor →Türkçede ilk heceden sonra o, ö ünlüleri bulunmaz.-yor eki hariç. →Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde BÜU aranmaz: ilkbahar, petrol, tek… → BÜU’ya uymayan kelimelere gelen ekler kelimenin son hecesindeki sese uyar:insanın… DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR GENİŞ DAR KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü Küçük Ünlü Uyumu: Kelimenin ünlüleri arasındaki düzlük-yuvarlaklık uyumudur. Buna göre: →İlk ünlü düzse (A,E,I,İ ) diğerleri de düz, →İlk ünlü yuvarlaksa (O,Ö,U,Ü) sonraki → ya düz geniş (A,E) →ya da dar yuvarlak (U,Ü) olarak gelir. Başka bir ifadeyle: “Balıkesir” → “Balıkesir” “Koyun ölür” → “Tavuk güler”… ÖR: bekledim, kömürlük, gövdesi, umursamaz, tarafsızlık, yorgunluktan →KÜU kelimenin tamamında değil, komşu iki hece arasında aranır: yumurtacı, yuvarlaklık, görebilmişti… → Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde KÜU aranmaz. →-yor eki KÜU’yu devamlı bozar:olmuyor. →Aslen Türkçe olduğu halde KÜU’ya uymayan kelimeler de vardır:Tavuk, kabuk, kavun, yamuk, çamur…Bunlarda “b,m,v” dudak ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi vardır. →BÜU’ya uymayan kelimeler KÜU’ya uysa bile uymaz sayılır:Kalem,insanlık, ÜNSÜZLER: SERT YUMUŞAK SÜREKLİ F, H, S, Ş Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,Z SÜREKSİZ P, Ç, T, K B, C, D, G SES OLAYLARI: A.Ünsüz değişimi / Yumuşaması: Sonunda “p,ç,t,k” sert ünsüzleri bulunan kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman sonlarındaki sert ünsüzler yumuşayarak “b,c,d,g/ğ” olur. Ör:Ağaç-ı→ağacı Kitap-ı→kitabı Git-en→giden Renk-i →rengi Yürek-i→yüreği →Bazı birleşik kelimelerde de yumuşama görülebilir:Kayıp-et→kaybet- Kayıt-ol→kaydol-,Kayıp-ol→kaybol !!! Kasıt-et-→kastet- !!! →Tek heceli kelimelerin bir kısmı bu kurala uymaz: Tek-il→tekil İç-i→içi İlk-in→ilkin Maç-a→maça Saç-a→saça Seç-enek→seçenek Sat-ıl-→satıl- Yat-ır-→yatır- Ek-in→ekin Bak-ıcı→bakıcı İç-ecek→içecek ot,et,süt,tek… →Bazılarıysa uyar:Taç,dip,uç,kap,renk, çok….. →Yabancı asıllı kelimeler genellikle bu kurala uymaz: Devlet-in→devletin, millet-e→millete, hukuk-un→hukukun. layık-ı→layığı;layık-ıyla→layıkıyla!! →Özel isimlerdeyse söyleyişte olsa bile yazıda gösterilmez:Mahmut-u, Ahmet-i Sinop-a…. Ünsüz Benzeşmesi / Sertleşmesi: Sonunda f,s,t,k,ç,ş,h,p ünsüzleri bulunan buluna kelimeler “c,d,g” yle başlayan bir ek aldığı zaman ekin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşerek “ç,t,k” olur. Koltuk-dan→koltuktan,millet-ce→milletçe Sınıf-da→sınıfta, git-di→gitti,aş-cı→aşçı Kes-gin→ keskin, bas-gı → baskı, Türk- ce → Türkçe,1905-de→1905’te, →Bazı ( birleşik ) kelimelerde sertleşme olmaz:!!! Üç-gen, dört-gen, beş-gen Ünsüz Türemesi: Yabancı dillerden geçen bazı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek veya kelime aldıkları zaman asıllarındaki çift ünsüz ortaya çıkar: His-et→hisset, af-et→ affet, hak-ı→hakkı,red-et→reddet, sır-ı→ sırrı, hat-ı→hattı… →Yan yana gelen her ses ünsüz türemesi değildir! Hissiz, cadde, madde, ciddi…. Ünsüz Düşmesi: →Sonunda –k bulunan bazı kelimeler –cık / -cek eki aldığı zaman sonlarındaki –k”ler düşer:küçük-cük →küçücük, minik-cik → minicik,ufak-cık→ufacık, büyük-cek→ büyücek, çabuk-cak→çabucak, →Sonunda “k” bulunan bazı kelimeler –l, -al/-el eki aldığı zaman sonlarındaki k’ler düşer:seyrek-l→seyrel-, alçak-l→alçal-, yüksek-l→yüksel-, ufak-la→ufala-…. !!Ast- teğmen → asteğmen, üst – teğmen → üsteğmen, öpüş-cük→öpücük, gülüş-cük → gülücük…. Ünlü Düşmesi: →İkinci hecesinde dar ünlü ( ı,i,u,ü ) buluna kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıkları zaman ( vurgusu düşen orta hece ) ünlüsü düşer: Alın-ı→alnı, karın-ı→karnı, oğul-u →oğlu, boyun-u→boynu, akıl-ı→aklı, fikir-i→cisim-i→ cismi, gönül-ü→ gönlü, zülüf-ün→ zülfün ; ayır-ıl→ ayrıl-, çevir-e→ çevre, devir-il-→ devril-, sıyır-ıl-→sıyrıl-, kıvır-ım→ kıvrım, ayır- ıntı→ayrıntı, devir-e→ devre, yalın-ız→yalnız, yanıl-ış→ yanlış… →Et-,ol- yardımcı fiilleriyle birleşen birleşik kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir: Sabır-et→sabret, şükür-et→şükret, kayıp-ol→kaybol, emir-et→emret, kahır-ol→kahrol-, hapis-et→hapset-.. → -la / le ,-ar /-er…gibi bazı ekleri alan kimi kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir: Yumurta-la→yumurtla-, sızı-la→sızla-, ileri-le→ilerle-, sızı-la→sızla-, koku-la →kokla-, uyku-la→uyukla-; oyun-a→ oyna; uyu-ku→uyku; sarı-ar-→sarar-… →Bazı birleşik kelimelerde yan yana gelen iki ünlüden biri düşer: Cuma-ertesi→cumartesi, Pazar-ertesi → pazartesi, sütlü-aş→sütlaç, güllü-aş → güllaç, kahve-altı→kahvaltı, ne-için → niçin, ne-asıl→nasıl, kayın-ana → kaynana… →Kimi şiirlerdeyse ölçüye uydurmak için bazı sesler düşürülür ve yerine ’ işareti konur:Karac’oğlan, n’eylersin…
Açıklama:
Thank you for visiting our website wich cover about Türkçe. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.