Sagot :
SICAKLIK
Yerin ve atmosferin ısı kaynağı güneştir.Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak üst katları soğuktur.Yükseldikçe sıcaklık her 200 metrede 1 derece azalır.
Sıcaklık iklim elemanları içinde en fazla etkiye sahiptir.
*İklim elemanlarını kontrol eder, dağılış ve etkinliklerini kontrol eden elemandır.
*Yeryüzünün ve atmosferin ısınmasında magmanın etkisi yoktur.
Sıcaklık Terselmesi (Inversion)
Kışın soğuk ve durgun havalarda soğuk hava çökerek zemine yerleşir. Sıcak hava da onun üzerinde yükselir. Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağı yerde artar . Buna denir. Bu olay kışın şehirlerde hava kirliliğini daha da artırır.
SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİ EDEN FAKTÖRLER
1) Güneşe Bağlı Faktörler; Yeryüzüne güneşten gelen enerji solar konstant ile belirlenir. Atmosferin üst sınırında 1 cm kareye dakikada gelen kalori miktarına solar konstant yani güneş sabitesi denir.
Güneş sabitesi dünyanın güneşe yaklaşıp uzaklaşmasıyla değişir. Dünya güneşe en yakın olduğu 30 Ocak günü güneş sabitesi artar, en uzak olduğu 4 Temmuz tarihinde güneş sabitesi azalır.
Dünya güneşten gelen enerjiden tam olarak yararlanamaz. Bu enerjinin %33'ü bulutlardan ve atmosferden uzaya geri yansır. Buna albedo denir, geri kalan enerji ise yer atmosferinin ısıtılmasına ve aydınlatılmasına yarar.
2)Dünyanın Şekli( enlem etkisi ): Güneş ışınlarının geliş açısı enleme göre değişir.Ekvator çevresine dik ve dike yakın açıyla, kutuplar çevresine eğik açıyla gelir. Bu nedenle ekvatordan kutuplara doğru sıcaklık azalır. Bu nedenle;
Ekvator çevresinden gelen rüzgarlar sıcaklığı artırırken , kutup bölgesinden gelenler sıcaklığı düşürür.
Kutuplara yakın yerden gelen okyanus akıntıları soğuk iken, Ekvatora yakın yerden gelenler sıcak su akıntısı şeklindedir.
Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.
Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
Bitki örtüsü aralıksız kuşaklar oluşturur.
3)Dünya'nın Günlük Hareketleri: Güneş ışınlarının düşme açısı günün saatine göre değişir. Sabah ve akşam saatlerinde ışınlar yatık düşer ve atmosferde daha uzun yol (tutulma fazla) geçerek gelirler. Bu yüzden bu saatlerde sıcaklık azdır. Öğle saatlerinde ışınlar dik düşer ve atmosferde daha kısa yol izleyerek gelir sıcaklık yüksektir. Ancak en yüksek sıcaklık Güneş ışınlarının en dik geldiği 12'de ölçülmez. En yüksek sıcaklık enerji birikiminin en yüksek olduğu öğleden sonra (13 - 14) ölçülür.
En düşük sıcaklıkta sıcaklık kaybının en fazla olduğu an ise Güneş'in doğuş anıdır (05-06). Çünkü gün boyunca ısınan yeryüzü gece boyunca sıcaklık kaybeder.
4)Dünya'nın Yıllık Hareketi Ve Eksen Eğikliği: Yer ekseninin sağa doğru 23 derece 27 dakika eğik olması Dünya'nın Güneş'e karşı konumunun değişmesine neden olur.Bu nedenle Güneş ışınları 21 Haziran'da K.Y.K , 21 Aralık' ta G.Y.K dik düşer.Dolayısıyla yarım kürelerde farklı mevsimler ve farklı sıcaklıklar görülür.
Ayrıca sıcaklık gecikmesinden dolayı K.Y.K'da en sıcak aylar karalarda Temmuz Ağustos,denizlerde eylüldür. G.Y.K' den sıcak aylar karalarda Ocak ve Şubat'tır, Denizlerde mart ayıdır.
5)Yükseltinin Etkisi: Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak, üst katları soğuktur. Yükseldikçe sıcaklık 200m'de 1c derece azalır. Çünkü yükseldikçe nem ve yoğunluk azalmaktadır. Ayrıca yerler alçak yerlere oranla gündüz daha fazla ısınır.
C) Soğuk Kuşak : En yüksek sıcaklık ortalaması 10 derecenin altındadır.
Enlem, yeryüzündeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının derece, dakika, saniye cinsinden değeridir. Enleme bağlı olarak yeryüzünde aşağıdaki özellikler değişiklik gösterir.
1- Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı:
Güneş ışınlarının geliş açısı aynı iken Dünya'nın şeklinden dolayı yere düşme açıları farklıdır. Güneş ışınlarının yere düşme açısı Dünya'nın şekline bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru küçülür. Güneş ışınlarının dik ve dike yakın açıyla ulaştığı yerlerde aydınlanan alan dar, ısınma fazla; yatık açıyla ulaştıkları yerlerde aydınlanan alan geniş, ısınma ise az olur.
Bu durumdan dolayı sıcaklık genel olarak Ekvatordan kutuplara doğru azalır. Bu durum "enlem etkisi" olarak ifade edilir.
2- Çizgisel Hız:
Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünden dolayı oluşan çizgisel hızın değerleri Dünya'nın şekline bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.
3- Yerçekimi:
Dünya'nın şeklinden dolayı yerçekimi Ekvator'da az, kutuplarda fazladır. Yerçekiminin Ekvator'dan kutuplara doğru değişmesi enlem etkisiyle ifade edilir.
4- Gece-gündüz sürelerinin değişimi ve aradaki farkın artması:
Gece ile gündüz sürelerinin yıl içinde değişmesinin eni Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlemi arasındaki 23°27' lık açı farkıdır. Gece ile gündüz süresinin Ekvatorda yıl boyunca eşit olması, kutuplara doğru giderek gece ile gündüz süre değişiminin artması ve dağılışı enlem etkisi ile ifade edilir.
5- Gölge Boyları:
Yeryüzüne dik olarak yerleştirilen çubukların gölge yıl içerisinde güneş ışınlarının yere düşme açısına bağlı olarak değişir. Enlem etkisi sonucu Ekvator'dan kutuplara doğru gölge boyları uzar.
Bir yere güneş ışınları ne kadar büyük açılarla düşüyor ise gölge boyu o kadar kısa, eğik açılarla düşüyor ise gölge boyu uzun olur. Güneş ışınlarının dik açıyla ulaştığı yerden en uzaktaki cismin gölgesi daha uzun olur.
6- Güneş'in ufuk düzlemi üzerinde alabileceği yükselti enleme göre değişir. Güneş ışınlarının dik geldiği yerde Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi en fazladır. Güneş ışınlarının dik geldiği yerden uzaklaştıkça Güneş'in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır.
7- Dünya'nın şeklinden dolayı güneş ışınları sadece bir noktaya dik açıyla düşebilir. Ekvator'dan kutuplara doğru güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür. Bu durum sıcaklığın yeryüzündeki genel dağılımını etkiler. Yeryüzünde sıcak, ılıman ve soğuk iklimin etkili olduğu bilindiğine göre, sıcaklığın Ekvator'dan kutuplara doğru azalması;
*Toprak çeşidi (türleri)ni
*Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğunu
*Hayvan topluluklarını
*Doğal bitki örtüsünü
*İnsanların yaptığı ekonomik faaliyetleri etkiler.
Örnek:
İtalya'da tarım, Norveç'te balıkçılığın gelişmesi Akarsuların yıl içerisinde donuk kalma süreleri Ekvator'dan kutuplara doğru artar. Tarım ve yerleşmenin üst sınırı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.
Dünya'nın en yüksekte kurulmuş yerleşme alanlarına Ekvator çevresinde yer alan ülkelerde rastlantr.
Her yıl üst üste yağan, erimeyerek sertleşen karlara "toktağan karlar" denir. Bu karların alt sınırı Ekvator'da 5500 m. iken, orta kuşakta 3500 m, kutuplar çevresinde ise deniz seviyesine iner.
* Kalıcı karın alt sınırını sıcaklık, üst sınırını ise dağın yükseltisi belirler.
* Bir dağın üzerinde kalıcı kar bulunması özel konum, yani yükselti ile izah edilirken, kalıcı karın alt sınırını Ekvator'dan kutuplara doğru azalması enlem ile izah edilir.
* Ekvator'dan kutuplara doğru kalıcı karların alt sınırı azalırken, kalıcı kar miktan artar.
8- Rüzgarlar oluştukları yerlerin sıcaklık şartlarını ulaştıkları yerlere taşırlar. Her iki yarımkürede Ekvator'dan kutuplara esen rüzgarlar sıcaklığı artırırken,kutup yönünden esen rüzgarlar sıcaklığı azaltır.
9- Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yolun Ekvatordan kutuplara doğru uzaması enlemin etkisiyle açıklanır.
Thank you for visiting our website wich cover about Coğrafya. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.