Cevap:
Temiz hava olarak tanımlanan havanın insan faaliyetleri ve bazı doğal
süreçlerle niteliğinin değişmesi olayına hava kirliliği denmektedir. Kirletici
maddeler belli bir sınır değerin üzerinde bulunuyorlarsa kirli hava söz
konusudur. Pek çok bilim adamı temiz havayı bileşimi aşağıda verilmiş gazların
bir karışımı olarak tanımlamaktadır: Dinitrojen (% 78.09), dioksijen (% 20.94),
argon (% 0.93), karbondioksit (% 0.031), neon, helyum, metan, kripton,
dihidrojen, nitrozoksit, karbonmonoksit, ozon, amonyak, azot dioksit ve kükürt
dioksit. Şayet temiz hava bu ise buna karışan her hangi birleşen " kirletici /
pollutant" olarak tanımlanabilir.
Atmosfere katılan kirleticiler, orman yangınlarından kaynaklanan
dumanlar gibi doğal nitelikli olabildiği gibi, otomobil eksozları gibi antropojenik /
insan aktivitesi sonucu meydana gelmiş olabilir.
3.1. Kirleticiler
Hava kirletici unsurları çeşitli şekillerde, örneğin kaynaktan çıkış
niteliklerine, kaynaklara ve kimyasal yapılarına göre sınıflandırmak mümkündür.
Primer kirleticiler: Kaynaktan doğrudan çıkarak hava kirletici özelliklere
sahip olan bileşenler: SO2, H2S, NO, CO, CO2, HF, HCI, Pm (partikül
madde)
2. Sekonder kirleticiler: Atmosferde bazı reaksiyonlar sonucu primer
kirleticilerden türeyen kirleticilerdir. Örneğin SO3, H2SO4, NO2, PAN (peroksi
asitil nitrat), aldehitler, ketonlar, asitler v.b.
B. Kaynaklarına göre
1. Doğal kaynaklardan oluşan kirleticiler: Doğadaki çürüme olayları sonucu
çıkan metan (CH) ve kükürtlü bileşikler, H2S, yanardağ faaliyetleri veya
orman yangınları sonucu türeyen hidro karbon ve diğer mineral partikül
maddeler ve gazlar
2. Yapay kaynaklardan oluşan kirleticiler:
2.1. Fosil yakıt kullanımından oluşan (linyit, kok, fuel yağlar) kükürtdioksit,
duman ve partikül maddelerdir
2.2. Patlarlı motorlardan çıkan NO2, CO, Pb bileşikleri, hidrokarbonlar
(HC), ozon v.b.
C. Kimyasal yapılarına göre
1. Organik kirleticiler
1.1. Organik gazlar: Fenol, etilen, benzen, tolüen, etanol, HC'lar v.b.
1.2. Organik partikül maddeler: Molekül ağırlığı fazla olan polinükleer
hidrokarbonların fenolik ve karboksilik bileşikleri.
2. İnorganik kirleticiler:
2.1. İnorganik gazlar O3, Cl2, CO, NOx, H2S
2.2. İnorganik partikül maddeler: Ağır metaller, tuzlar ve çeşitli mineraller
Kum (grit): 76 mikrondan büyük silisyum dioksit kökenli parçacıklar
Toz (dust): 76 mikron ile 1 mikron büyüklük arasındaki parçacıklar
Tütsü (fume): 0.001-1.0 μm çapındaki katı partiküller
Sis (fogs): Görüntüyü engelleyecek düzeyde yoğun (mist) sıvı partiküller
Mist: 0.01-10.0 μm çapındaki sıvı partiküller
Duman (smoke): Uçucu kül ve yetersiz yanma ürünleri (sıvı-katı
parçacıklar)
İs (soot) : Yetersiz yanma ile oluşmuş yanmamış karbon agregatları.
Aerosol: Havada süspansiyon halinde askıda bulunan partiküller
a. İnert-nötr nitelikli partiküller (Kum taneciği, uçucu kül, is patikülleri)
b. Yoğuşma çekirdekleri (higroskopik aerosoller)
Yoğuşma çekirdeği: Higroskopik (nem çekici) özellikteki aerosoller. Örnek:
Klor tuzları, sülfürik asit damlacıkları, Nox bu tür oluşumlar çevresinde su
moleküllerini toplayarak sis, bulut ve yağmura neden olur.
Kirletici bileşen (Pollutant / Luftfremdestoffe): Su buharı hariç olmak üzere
havanın doğal bileşiminde yer almayan her cins maddedir.
Emisyon (emission): Bir kaynağın çıkış koşulunda havaya atılan katı, sıvı, gaz
kirleticilerin tümüdür. Emisyon miktarları değişik birimlerle ifade edilebilir.
Örneğin mg/m (gaz, eksoz gazı, buhar derişimi) veya kg/h veya g/h şeklinde
emisyon debisi olarak verilir.
İmisyon (Immission): Kirletici maddelerin etkili oldukları yerler yakınındaki
konsantrasyonlarıdır. Genellikle yeryüzünden veya bitkilerin üst yüzeyinden 1.5
m yükseklikte ölçülür ve konsantrasyon birimi ile ifade edilir.
Kirletici kaynak: Gerek gaz ve gerekse partikül halindeki emisyonların
yayınlandığı yere kirletici kaynak adı verilir Bu kaynaklar orman yangını,
yanardağ püskürmeleri gibi doğal nitelikli veya ev yakıtları, sanayi ve araç
eksozları gibi yapay veya insana ait (antropojenik) emisyon kaynaklarıdır.
Rezervuar (Alıcı ortam): Toprak, bitkiler, yüzey suları, atmosferdeki
kimyasalların biriktirildiği alan veya mekanizmalar rezervuar olarak tanımlanır.
Atmosferdeki yarılanma ömrü: Bir kirletici maddenin kaynaktan yayınlandığı
andaki miktarının yarıya düşmesi için geçen zamandır.
ppmv: Birim hacimsel hal için milyonda kısım 1 m3
havadaki cm3
olarak kirletici
veya bileşen miktarını gösterir.
