Konusu= Ayşe ve yakınlarının üzerinde Kurtuluş Savaşı mücadelesini ve bu mücadelenin geçirdiği aşamaları anlatmaktadır.
Olay: Romanda, İzmirli Ayşe etrafında, Anadolu’da, önce çetelerle başlayan, sonra düzenli ordu ile devam eden
ve zaferle sonuçlanan Kurtuluş Savaşı anlatılmıştır. Asıl
olay örgüsü Millî Mücadele etrafında gelişmekle beraber,
roman kahramanlarının aşk serüvenleri de esere ayrı bir
sürükleyicilik ve heyecan katmıştır.
Kişiler= Peyami: Romanda geçen olayları hatıra defterinden öğrendiğimiz
bir dış işleri memurudur. Ayşe’ye duyduğu aşk
sebebiyle kendini bir anda Millî Mücadele’nin içinde bulmuştur.
Ayşe: Eşini ve çocuğunu İzmir’in işgali sırasında kaybetmiş,
alımlı, etrafındakilerde hayranlık uyandıran zeki
bir kadındır. Düşmana karşı, içi öfke ile doludur. Cephede
ön saflarda hizmet etmiştir. Romanda, İzmir’in ve
“Kurtuluş”un sembolü olarak görülen genç bir kadın olarak
karşımız çıkar
Cemal: Ayşe’nin ağabeyidir. Millî Mücadele’nin önemli
subaylarındandır. O yıllarda dahi cumhuriyetçi fikirlere
sahiptir.
Kezban: Anası ve babası Yunanlılar tarafından öldürülmüş
bir köylü kızı. İhsan’ı sevmeye başlayınca ve bu aşkın
çekiciliğiyle onun ardından giderek Millî Mücadele’ye katılır.
Hem kıskanç hem fedakar bir genç kızdır.
İhsan: Peyami ve Cemal’in ortak arkadaşıdır. Millî
Mücadele’yi ilk destekleyenlerdendir. Ayşe’yi sevmektedir.
I. ve II. İnönü Savaşları’na katılır, Sakarya Savaşı’nda
şehit düşer. Ayşe ile küçük bir köy mezarlığına gömülürler.
Mehmet Çavuş: Kini sebebiyle çeteci olarak anılır.
Rumeli’de Bulgar çeteleri ile mücadele etmiş, Millî Mücadele
saflarına geçmesinde padişaha olan düşmanlığı etkili
olmuştur. Kezban’a âşık olması da Millî Mücadele ‘ye
katılmasındaki sebeplerdendir. Ancak Kezban’ın İhsan’ı
sevmesini kaldıramaz ve Millî Mücadele’den ayrılır. Bir
isyan hareketinde İhsan tarafından yakalanarak asılır.
Eserde önemli kişilerin her biri birer ateşten gömlek giymişlerdir.
Ayşe’nin ateşten gömleği dar anlamıyla İzmir’
in, geniş anlamıyla Anadolu’nun kurtuluşudur. Peyami
ve İhsan’ın ateşten gömleği Ayşe’dir. Mehmet Çavuş ise
Kezban’a duyduğu aşkla ateşten gömlek giymiştir.
Mekân=
İzmir, İstanbul ve Anadolu (Bolu, Düzce, Adapazarı),
Eskişehir, Konya
Tema= Vatanın düşman elinden kurtuluşu için kadın erkek demeden
bütün bir milletin mücadele etmesi gerekir.
Dil ve Anlatım
Roman Peyami’nin hatıra defteridir. Bu yönüyle bir
“ben” romanıdır. Yazar coşkulu ve heyecanlı bir dil
kullanılmıştır. Fakat Türkçesinin zayıflığı, eserde
yer yer görülmektedir. Betimlemeler, tahliller, tanımlamalarla
yüklü “kitabî” bir dil kullanmıştır. Örneğin;
“Bu akşam içim hülya yapmak istiyor.“ veya “ Seninle
gider, İzmir’de bir çiftlik yaparız.“ cümlelerinde "yapmak"
sözcüğü yanlış anlamda kullanılmıştır. Ancak
bu kusurları örten bir gerçekçilik, bir coşku ve inanmışlık,
okuyucuyu etkilemektedir. Sonuç olarak Millî
Edebiyat’ın ruhuna uygun sade bir dil kullanılmıştır.
