Sagot :
FİİL (EYLEM)
İş, oluş, hareket bildiren sözcüklere fiil denir.
Örnekler:
Bugün sabah erkenden kalktım.
Ben de sizinle geleyim.
Sözcük, mastar eklerinden (-mak/-mek) birini aldığında anlamlı oluyorsa fiildir; anlamsız oluyorsa isimdir.
Örnekler:
Taşınıyor →Taşın(mak), anlamlı olduğu için fiildir.
Çocuktur →Çocuk(mak), anlamsız olduğu için isimdir.
Getirmelisin → Getir(mek), anlamlı olduğu için fiildir.
Yorulduk → Yorul(mak), anlamlı olduğu için fiildir.
Fiillerden sonra kullanılan kısa çizgi -mak/-mek anlamında kullanılır.
Örnekler:
Söyle- diye yazılır, söylemek diye okunur.
!!!
“-mak/-mek” ekleri aynı zamanda bir yapım ekidir. Eklendiği sözcüğü isim yapar.Senin görevin çalışmaktır
Çalışmak sözcüğü isimdir çünkü çalışmak(mak) diyemeyiz.
Mastar Hâlindeki Fiiller (Eylemler)
Fiillerin kök ve gövdelerine -mak/-mek eklerini getirdiğimizde fiilin mastarını bulmuş oluruz.
Fiil (Eylem) Fiilin (Eylemin) Mastarı
yazıştık yazışmak
incelettirildi incelettirilmek
geldiler gelmek
boyutlandırdık boyutlandırmak
doyduk doymak
Fiillerin kök ve mastarı birbirine karıştırılmamalıdır. Fiilin mastarı, sözcükten çekim ekleri (kip ve şahıs ekleri) atıldıktan sonra geriye kalan kısmıdır.
Örnekler:
Çarpıştırdık
Kökü: Çarp- ya da çarp(mak) Mastarı: Çarpıştırmak
Yıkattırıldı
Kökü: Yıka- ya da yıka(mak) Mastarı: Yıkattırılmak
FİİLLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ
1. İş (Kılış) Fiilleri
İş/kılış fiilleri; bir işi, hareketi anlatan fiillerdir.
İşi yapan bir özne vardır ve bu işten etkilenen bir varlık (nesne) bulunur.
İş/kılış fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı olur.
İş/kılış fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap verirler.
Örnekler
“Sincap fındık yedi.” cümlesini inceleyelim:
“Ye-” eylemi bir işi, hareketi anlatıyor.
Yeme eylemini yapan, sincap; sincabın yaptığı işten etkilenen varlık, fındık.
“Onu yedi.” dediğimizde anlamlı oluyor.
“Sincap neyi/kimi yedi?” şeklinde soru sorabiliyoruz.
iç(mek), getir(mek), anlat(mak), kaldır(mak), topla(mak), karıştır(mak)…
2. Oluş Fiilleri
Oluş fiilleri, varlıkta kendiliğinden oluşan değişikliği anlatan fiillerdir.
Eylemin gerçekleşmesi için belli bir süre gerekir çünkü zamanla ortaya çıkan durumu anlatırlar.
Oluş fiillerinde işten etkilenen bir varlık (nesne) bulunmaz.
Oluş fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamsız olur.
Oluş fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap vermezler.
Örnekler:
“Ayşe teyze çok yaşlanmış.” cümlesini inceleyelim:
“Yaşlan-” kişinin elinde olmayan bir eylemdir ve kendiliğinden oluşan değişikliği anlatır.
Yaşlanmak için belirli bir süre gereklidir.
“Onu yaşlandı.” dediğimizde anlamsız oluyor.
“Ayşe teyze neyi/kimi yaşlanmış?” şeklinde soru soramıyoruz.
şişmanla(mak), doğ(mak), çürü(mek), büyü(mek), hastalan(mak), bayatla(mak)…
3. Durum Fiilleri
Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir.
İşi başlatmak ve bitirmek işi yapan kişinin (öznenin) elindedir.
İşi yapan bir kişi (özne) vardır ancak bu işten etkilenen bir varlık (nesne) yoktur.
Durum fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamsız olur.
Durum fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap vermezler.
Örnekler:
“Betül beni görünce güldü.” cümlesini inceleyelim:
“Gül-” eylemini başlatmak ve bitirmek elimizdedir.
“Onu güldü.” dediğimizde anlamsız oluyor.
“Betül neyi/kimi güldü?” şeklinde soru soramıyoruz.
Durum Fillerine Örnekler: Uyu(mak),otur(mak), sus(mak), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak), çık(mak)…
!!!
Kimi eylemlerin kılış, durum ya da oluş anlamı taşıması eylemlerin cümlede kullanılışlarına (anlamlarına) bağlıdır.
Çocuk kapıyı açtı. (İş/Kılış)
Bütün çiçekler açtı. (Oluş)
FİİL KİPLERİ
A. Haber (Bildirme) Kipleri
Zaman anlamı taşıyan fiillerdir.
Eylemin geçmişte, şu anda, gelecekte ya da her zaman yapıldığını bildirir.
Kip ve kişi ekleriyle eylemlerin olumlu, olumsuz, olumlu soru ya da olumsuz soru biçiminde çekimleri yapılır.
Dört ana başlıkta incelenir:
1. Geçmiş Zaman Kipi
a. Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman
Eki “-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü“dür.
Kişinin yaşadığı ya da gördüğü bir eylemi anlatır. Fiilin gerçekleştiği kesindir.
Örnekler:
Dayım dün akşam geldi. (Görülen bir eylem)
Top oynarken düştüm. (Yaşanan bir eylem)
b. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman
Eki “-mış, -miş, -muş, -müş“tür.
Kişinin duyduğu ya da öğrendiği bir eylemi anlatır. Fiilin gerçekleştiği kesin değildir. Sonradan fark edilme anlamı da katar.
Örnekler:
Dayısı dün akşam gelmiş. (Duyulan, öğrenilen bir eylem)
Üzerime yemek dökmüşüm. (Sonradan fark edilme anlamı)
2. Şimdiki Zaman Kipi
Eki “-yor“dur. “-makta,-mekte” ekleri de şimdiki zaman anlamı veren eklerdir. Eylemin yapılma zamanı ile söylenme zamanı aynıdır.
Örnekler:
Odasında müzik dinliyor. (Şu an yapılan bir eylem)
Odasında müzik dinlemekte.
3. Gelecek Zaman Kipi
Eki “-acak, -ecek“tir.
Eylemin henüz yapılmamış, söylendikten sonraki bir zamanda yapılacağı anlamı verir.
Örnekler:
Az sonra ders çalışmaya başlayacağım. (Gelecekte yapılacak bir eylem)
4. Geniş Zaman Kipi
Eki “-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür“dür. Olumsuz birinci şahıs çekimlerinde “-ma, -me“, ikinci ve üçüncü şahıs çekimlerinde “-maz, -mez” ekleri kullanılır.
Her zaman yapılan, sürekli tekrarlanan eylemleri ifade eder.
Örnekler:
Sabahları yürüyüş yaparım. (Her sabah yapılan bir eylem)
İki güne bir dükkâna uğrar.(Her zaman yapılan bir eylem)
B. Dilek (Tasarlama) Kipleri
Zaman anlamı taşımayan fiillerdir.
Bir dileği, bir isteği, yapılması gereken bir durumu ifade eden kiplerdir.
Kip ve kişi ekleriyle eylemlerin olumlu, olumsuz, olumlu soru ya da olumsuz soru biçiminde çekimleri yapılır.
Dört ana başlıkta incelenir:
1. Dilek (Şart) Kipi
Eki “-sa, -se“dir.
Eylemin gerçekleşmesi dilek ya da şarta bağlıdır.
Örnekler:
Keşke tüm soruları doğru cevaplayabilsem. (Dilek anlamı)
Düzenli ve disiplinli çalışırsa zaten başarır. (Koşul/Şart anlamı)
2. İstek Kipi
Eki “-a, -e“dir. Eylemin gerçekleşmesine istek bildirir.
Örnekler:
Ben de sizinle geleyim mi? (İstek anlamı)
Birazdan mola verelim. (İstek anlamı)
3. Gereklilik Kipi
Eki “-malı, -meli“dir. Eylemin mutlaka yapılması gerektiği anlamı verir.
Örnekler:
Saat üçte kardeşimi okuldan almalıyım. (Gereklilik anlamı)
Ödevimi bu akşam bitirmeliyim. (Gereklilik anlamı)
4. Emir Kipi
Eki yoktur. Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir.
Örnekler:
Odanı çabuk topla! (Emir anlamı)
Biraz acele et! (Emir anlamı)
Thank you for visiting our website wich cover about Türkçe. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.