Üç ana kayaç türünden (diğerleri; magmatik kayaçlar, metomorfik kayaçlar ya da başkalaşım kayaçları) biri olan tortul kayaçlar, yeryüzünün yüzeyinde en çok görülen kayaç türüdür. Dünya'nın yüzeyinin yaklaşık yüzde 75'ini[1] yerkabuğunun ise yaklaşık yüzde 8'ini kaplarlar.[2] Bu kayaçlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalıntıları (fosil) bulundururlar. Sarkıt ve dikitler bu kayaçların oluşturduğu jeolojik yapılara örneklerdir. Tortul kayaçların büyük bir kısmı dış etmenler tarafından yeryüzünün aşındırılmasıyla meydana gelen çeşitli büyüklükteki unsurların (sediman) taşınarak çukur sahalara (göl, deniz ve okyanus tabanları gibi)
sahalara (göl, deniz ve okyanus tabanları gibi) biriktirilmesi sonucu oluşmuşlardır. Bu olaya genel anlamda tortullaşma denir. Biriken unsurlar önceleri boşluklu gevşek bir yapıya sahiptirler. Fakat zamanla sıkışıp sertleşirler. Bir birikme sahasında, sonradan biriken unsurlar öncekiler üzerinde birikerek ağırlıkları vasıtasıyla basınç yaparlar. Bu basınç sonucu unsurlar, aralarındaki boşlukların küçülmesi ve büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla sıkışır ve sertleşirler. Tortul depoların veya kayaçların oluştukları ortamlar yerden yere farklılık gösterirler.
Dünya kabuğunun kıtalarının tortul kaya örtüsünün kapsamı geniştir (Dünya'nın mevcut kara yüzeyinin%73'ü)[3], ancak tortul kayaçların toplam katkısının, kabuğun toplam hacminin sadece %8'i olduğu tahmin edilmektedir.[4] Sedimanter kayaçlar esas olarak magmatik ve metamorfik kayaçlardan oluşan bir kabuk üzerindeki ince bir kaplamadır. Tortul kayaçlar tabakalar halinde çökelir ve yatak adı verilen bir yapı oluşturur. Tortul kayaçlar ve kaya tabakalarının incelenmesi, inşaat mühendisliği için yararlı olan yeraltı, örneğin yolların inşasında, evler, tüneller, kanallar veya diğer yapılar. Tortul kayaçlar ayrıca kömür, fosil yakıtlar, içme suyu veya cevherler gibi önemli doğal kaynaklarıdır
Sedimenter kaya tabakaları dizisinin incelenmesi, paleocoğrafya, paleoklimatoloji ve yaşam tarihi de dahil olmak üzere dünya tarihinin anlaşılması için ana kaynaktır. Bilimsel öğreti özellikleri ve tortul kayaların kökenini incelenmesine sedimantoloji denir. Sedimantoloji hem jeoloji hem de fiziksel coğrafyanın bir parçasıdır ve yer bilimlerinde pedoloji, jeomorfoloji, jeokimya ve yapısal jeoloji gibi diğer disiplinlerle kısmen örtüşmektedir. Mars’ta da tortul kayaçlar bulunmuştur.
iyi dersler...
