Cevap:
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı konusu, AYT Edebiyat testinde ve okul yazılılarında sorulan konulardan biri. Geçiş Dönemi Genel Özellikleri, Kutadgu Bilig, Divanü Lügatit Türk, Atabetü’l Hakayık, Divan-ı Hikmet gibi eserler soru olarak karşımıza çıkabiliyor. Soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Türkçe öğretmeni Celal Hoca, bu konu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı ve mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti. Şimdi birlikte Geçiş Dönemi konusunu keşfedelim!
XI ve XII. yüzyıllarında İslamiyet öncesi Türk edebiyatından İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatına bir geçiş dönemi olmuştur. Bu dönemin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- İslami kültürün etkileri yavaş yavaş hissedilmeye başlanıyor.
- Eserlerde toplumu yönlendirme esas amaçtır. Bu yönüyle didaktiktirler.
- Eserlerde dini öğretme ilk amaçtır.
- Hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü de kullanılmaya başlanmıştır.
- Dile Arapça ve Farsça sözcükler girmeye başlamıştır.
- Nazım birimi dörtlüğün yanında beyit de kullanılmaya başlanmıştır.
- Arap ve Fars edebiyatından nazım şekillerinden gazel, mesnevi, kaside kullanılmaya başlanmıştır.
- Uygur alfabesinin yanında Arap alfabesi de kullanılmaya başlanmıştır.
Bu dönemde verilen eserler şöyledir:
Kutadgu Bilig;
- Yusuf Has Hacip tarafından Tabgaç Buğra Han’a sunulmak amacıyla yazılmıştır.
- “ Mutluluk Veren Bilgi “ anlamındadır.
- İslami dönem Türk edebiyatının ilk eseridir.
- Edebiyatımızda ilk mesnevi örneğidir.
- Aruz ölçüsüyle yazılan ilk eserdir.
- Edebiyatımızdaki ilk didaktik eserdir.
- Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
- Eserde Arapça ve Farsça sözcüklere yer verilmiştir.
- 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.
- Eserin Viyana, Kahire ve Fergana olmak üzere üç nüshası vardır.
- Alegorik ( simgesel ) bir eserdir. Dört kavramı simgeleyen dört karakter vardır:
- Kün Togdı: Hükümdardır. Adaleti temsil eder.
- Ay Toldı: Vezirdir. Saadeti temsil eder.
- Ögdülmüş: Vezirin oğludur. Aklı temsil eder.
- Odgurmuş: Vezirin kardeşidir. Kaderi temsil eder.
Divanü Lügati’t – Türk
- Türk dilinin ilk sözlüğüdür.
- Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılmış 1074’te tamamlanmıştır.
- Araplara Türkçe öğretmek amacıyla Arapça yazılmıştır.
- 7500 kelime açıklanmıştır.
- Eser; bütün Türk illerininden bahsetmesi, Türklerin tarihi hakkında bilgi vermesi, gelenek ve görenekleri anlatması bakımından sadece bir sözlük değildir, Türk kültürünün taşıyıcısı olmuştur.
- Türk edebiyatının dil bilgisi kitabıdır.
- Türk edebiyatının ilk antolojisidir.
- Türk edebiyatının sözlü ürünlerinin bulunduğu ilk eseridir.
- Eserin tek nüshası İstanbul Millet Kütüphanesindedir.
Atabetü’l Hakayık
- Edip Ahmet Yükneki tarafından kaleme alınmıştır.
- “ Hakikatlerin Eşiği “ anlamındadır.
- Didaktik bir eserdir.
- İslam ahlakının yüceliği anlatılmıştır.
- 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşur.
- Eserde İslam ahlakının yüceliği anlatılmıştır.
- Uygur ve Arap harflerle yazılmış dört nüshası vardır.
- Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
Divan–ı Hikmet
- Hoca Ahmet Yesevi tarafından söylenmiş, 15. yüzyılda kaleme alınmıştır.
- Hikmet adı verilen şiirlerde tarikat ilkelerinden, peygamber hayatından vb. konulardan bahsetmiştir.
- Didaktik, ahlâkî, tasavvufî bir eserdir.
- Dörtlüklerle yazılmıştır.
- Aruz ve hece ölçüsünü birlikte kullanır.
- Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı konusunu tam olarak anlamak için bol bol soru çözümü yapmak da çok önemlBilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Soru çözerek bu türün özellikleri, tanınan yazar ve eserleri hakkında alıştırma yapıp konuyu pekiştirebilirsin!
☀️☀️☀️
Geçiş Dönemi Şiiri İle İlgili Olarak;
1- Yeni bir din ile birlikte yeni bir kültür ve uygarlık çevresine girilmiş
oldu. Göçebelikten yerleşik
düzene geçme süresi hızlandı.
2- Arap alfabesi yaygınlaştı.
3- İslamiyetle ilgili kavramlar dil ve edebiyatta yerini almaya başladı.
4- Türkler,İslamiyet’in etkisiyle yeni bir yaşam biçimini benimsemiş olsalar da eski gelenek ve
görenekleri de sürdürmeye devam ettirmişlerdir. Bu durum verilen eserlere de yansımış aruzun
yanında hece ölçüsü; beyit nazım biçimi yanında dörtlük nazım birimi de kullanılmıştır.
5- Geçiş döneminin en belirgin özelliği ise İslamiyet öncesi kültür ile islami kültürün iç içe yaşamasıdır.
6- Eserlerde dini öğretme esas alınmıştır.
7- Arap ve Fars edebiyatında kullanılan nazım şekilleri ile ilgili eserler verilmemiştir.
8- Geçiş Dönemi olarak bilinen 11. Ve 12. Yüzyıllarda verilen eserlerde Hakaniye lehçesi veya
Karahanlı Türkçesi kullanılmıştır.
9- Bu dönemde verilen eserler,Karahanlılara ve Büyük Selçuklularla ait coğrafyanın ürünüdür.
Not:Ekte tablo olarakta verdim orayada bakabilirsin.Konuyu anladıysan sana 2-3 sorum var cevaplarını yorumlarda belirtebilirsiniz...
