Göktürkler:
GÖKTÜRKLERÎN MENŞEÎ HAKKINDA İLK BİLGİLER
Asya'da Büyük Hun împaratorluğu'ndan sonra Türklerin ikinci büyük imparatorluk olarak kurduğu Göktürk Devleti, "Türk" sözünü ilk defa resmî devlet adı olarak alan Türk devletidir. Göktürkler, çok az bir Türk kütlesi dışında Orta Asya'da yaşayan bütün Türkleri birleştirerek devlet çatısı altına almışlardır.
Devletin yıkılmasından sonra, dört bir tarafa yayılan Türk boyları, gittikleri yerlere Türk adını ve Göktürklerin idarî, siyasî, askerî ve ekonomik geleneklerini taşımışlardır. Göktürk döneminde gelişen Türkçe de, sonradan Orta Asya, Türkistan, Maveraünnehir, Kuzey Hindistan, İran, Anadolu, Irak, Suriye ve Balkanları etkisi altına almıştır.
Göktürk çağında (VI. - IX. asırlar) Orta Asya'da Töles, Tarduş, Uygur, On-Oklar (Karluk ve Türgişler), Kırgız, Oğuz gibi Türk boyları ile Kitan, Tatabı, Dokuz-Tatar, Otuz-Tatar gibi Türk-Moğol soyundan kavimler ve nihayet Türklerle karışmış bulunan Basmıllar yaşıyorlardı.
Yaratılış ve türeyiş efsane ve destanlarına göre Göktürkler Mete Hunlarından gelmektedir. Destanlarda görülen dişi bir bozkurt (aşina)tan türeme ve bozkurtun rehberliğinde yeni yurtlara göç etme şeklindeki inanışlar, Asya Hunları ve Göktürklerde aynıdır.
Destanlarda belirtilen tarihî olaylar, Çin'in kuzeyinde kurulan Kuzey Liang Hun Devleti'nin Tabgaçlar tarafından yıkılışına uygun düşmektedir. Buradan kaçan 500 kişilik bir Türk zümresi Juan- Juanlara (Avarlar) sığınmış ve sonra Altay Dağları'nın eteklerine yerleşmişlerdir. Güney Hun Devleti'ndeki hanedan üyeleri ile Mete'nin de içinden çıktığı "Tu-ku" ailesine bağlanan bu zümre Göktürklerin atalarıdır.
Göktürkler tarih sahnesine çıktıkları anlarda Altay Dağları'nın doğu eteklerinde geleneksel sanatları "demircilikle uğraşıyorlar ve Juan-Juanlar (Avarlar)a silâh üretiyorlardı. Juan-Juanlara federatif bir şekilde bağlı olan Göktürklerin bilinen ilk şahsiyeti, devletin kurucusu olan Bumin'in dedesi Tuvu idi. Büyük Yabgu unvanını taşıyan Tuvu'nun oğlu "Şad" olarak anılmaktaydı.
