Genellikle benimsenmiş olan bir görüşe göre, “Büyük adamları büyük milletler yetiştirir”. Tarihî gerçeklere dayanan bu görüşten hareket ettiği anlaşılan bir asker-diplomat, 1920’li yıllarda ülkemizde Amerika Birleşik Devletleri temsilcisi olarak bulunmuş olan General Sherrill (Charles H.), “Gazi Mustafa Kemal” adlı eserinde şöyle diyor: “… Bir milleti anlamak için, onun liderlerini incelemekten daha iyi bir yol yoktur. Türkler, Mustafa Kemal gibi, çağımızda henüz hiç kimsenin aşamadığı büyüklük ve yetenekte çok nadir bir insan yetiştirmiştir.. .”
General Sherrill, bu tanımlamasında “çok nadir” sıfatını kullanmak gereğini acaba niçin duymuştur? Atatürk’ün bu çok nadir, diğer bir deyişle “çok seçkin” kişiliği ile ilgili durum üzerinde, ben de, gerek uzun süreli aktif meslek hayatımda ve gerek daha sonraki yarı resmî diyebileceğim görev yaşantımda önemle durdum. Sonunda; hayranlık derecesine varan kendi gözlerimle birlikte, incelemek fırsatını bulduğum yerli ve yabancı otoritelerin görüşlerinden de etkilenerek, şu inanca vardım: Toplumları güçlü kılan çeşitli alanlarda parlak bir geçmişe dayanan ulusların, tarihî yaşanılan boyunca, yüksek yetenekli siyaset ve devlet adamları ya da üstün nitelikli askerler yetiştirdikleri oldukça sık görülen bir olaydır. Türk milleti de, bu bakımdan, seçkin bir örnek oluşturur. Fakat; toplumların çok değişik alanları kapsayan yaşamlarında, asker ve devlet adamlığı nitelik ve yeteneklerini, hele köklü reformları gerçekleştirme başarısını, bir bütün olarak, kendi kişiliğinde toplamış bulunan çok yönlü liderlerin varlığına pek az rastlanır. Atatürk, dünya tarihinde, bu müstesna kişilerden biridir. Hele, ulusal tarihimizde, General Sherrill’in nitelediği gibi sadece çok nadir değil; özellikle “inkılâpçı” yanı ile “tek” insandır.
Bu nedenle yazımın başlığını, bir gerçeği dile getirmiş olmak için, “Çok Yönlü Tarihî Kişiliği ile Atatürk” olarak seçtim. Böylece; dünya literatüründe, bu büyük Türkün “asker, devlet adamı, devlet kurucu ve inkılâpçı” yönleri ile belirginleşen ulusal lider kişiliğini, “ulusal, çevresel ve evrensel etkileri”ne de değinerek, belirtmek istedim.
