mahreç bölgelerinde çıkan harfffffffffffffffffffffffffffffffffffffff
Arap alfabesinde 29 harf vardır. Elif (ا) harfi hariç olmak üzere bu seslerin tamamı konsonanttır. Harf, lügatte “herhangi bir şeyin uç kısmı” demektir. Istılahî anlamda ise harf “İster muhakkak ister mukadder olsun sesin herhangi bir çıkak noktasına istinat etmesi” neticesinde oluşan sestir. Harf kelimesinin çoğulu ahruf ya da huruf’tur.
Arap harfleri aslî ve fer’î olmak üzere iki kısma ayrılırlar. Aslî harfler, arap alfabesini oluşturan 29 harftir. Bu harflere kelime ve cümlelerde sürekli asıl olarak bulunduklarından aslî denmiştir. Aslî harflerin mahreçleri tek olup mahreçlerinde tereddüt bulunmaz. Fer’î harfler ise iki mahrece istinat eden ve mahreçlerinde tereddüt bulunan harflerdir. Bu harf çeşitlerinin her ikisi de fasih Arapçada ve Kur’ân kıraatlerinde yaygın olarak kullanılır.
Mahreç ise, herhangi bir harfin çıktığı yer anlamına gelir. Mahreçlerin sayısı hakkında dilciler arasında ihtilaf vardır. Şöyle ki ünlü dilbilimci Halil b. Ahmed ve çoğunluğun görüşüne göre harflerin mahreç sayısı 17, Sibeveyh ve ashabına göre 16, Ferra ve ona tâbi olanlara göreyse 14’tür. Bazı dilciler, harflerin sayısı kadar mahreç olduğunu iddia etmişlerse de cumhur bu görüşe pek itibar etmemiştir. Sibeveyh, mahreç sayısından cevfharflerini (ki bunlar med harfleridir), Ferra ise hurufu’z-zelakiyye’yi (ki bunlar ل \ ر \ ن harfleridir) iskat etmiştir.
Harfler genel anlamda beş mahreç bölgesinde toplanmıştır. Bunlar; Cevf (Ağız ve boğaz boşluğu), Halk (Boğaz), Lisân (Dil), Şefetân (Dudaklar) ve Hayşûm (Geniz boşluğu)’dur. Bu mahreç bölgelerinden Cevf ve Hayşûm mukadder, diğerleriyse muhakkak’tır. Muhakkak mahreçlerde sesin istinat bölgesi bellidir ve ses bir yere çarparak çıkar. Mukadder mahreçlerde ise sesin istinat bölgesi belirsizdir ve ses hiçbir yere çarpmadan çıkar.
Bahsi edilen beş mahreç bölgesindeki özel mahreç sayısı ise Cevf’te 1, Halk’ta 3, Lisan’da 10, Şefetân’da 2 ve Hayşûm’da ise 1’dir. Buna göreCevf bölgesinden 3 harf, Halk bölgesinden 6 harf, Lisan bölgesinden 18 harf, Şefetân bölgesinden 4 harf, Hayşûm bölgesinden ise ğunne çıkar. Ğunne ise bir harf olmayıp (ن) ve (م) harflerinde bulunan bir sıfattır.
Boğazdan çıkan harflerin tümüne birden hurufu’l-halkiyye, dudaktan çıkan harflerin tümüne birden hurufu’ş-şefeviyye veya hurufu'ş-şefehiyye, ağız ve boğaz boşluğundan çıkan harflerin tümüne ise hurufu’l-hevâiyye ya da hurufu’l-cevfiyye adı verilir.
Sesleri yazıyla ifade edebilmek aslen mümkün olmadığından muteber kitaplarda serdedilen mahreçler yaklaşık olarak anlatılabilmiştir. Ayrıca bir harfin mahrecini en iyi şekilde tespit edebilmek için o harfi sakin (cezimli) kılıp başına bir hemze getirilmesi ve fem-i muhsin bir karinin dikkatlice dinlenmesi tavsiye edilir. Bu kari Mısırlı kariler içerisinde özellikle de Mahmud Halil el-Husari ya da Abdulfettah Şaşaşi olabilir...
