Sagot :
En eski Türk devletlerinden biri olan Uygurlar Kutluğ Kül Bilge Kağan tarafından 745 te kurulmuş,dahili karışıklıklar ,manihaizimin ,tesirleri ,Kırgızlar'ın istilası ile 840 ta yıkılmıştır
Ortaçağ da gelişmiş bir uygarlık kuran Uygurlar ,önceleri Kuzey Moğolistan'da yaşıyorlardıHun İmparatorluğu yıkıldıktan sonra Göktürkler'in buyruğu altına girdilerDaha sonra da onlara karşı ayaklanarak 740 ta bağımsız bir devlet kurdularÖteki Türk boylarını egemenlikleri altına alarak güçlendilerUygurlar Çinliler le de ilişki kurdularlXyyın ortalarında Tibetliler le Kırgızların saldırısına uğrayarak yıkılan Uygur Devleti ortadan kalkınca ,Uygurlar Batıya göç ederek (840) küçük,dağınık devletler kurdularSonunda bütün Uygurlar , Cengizhan zamanında Moğolların egemenlikleri altına girdilerBöylece son Uygur devleti de ortadan kalktı (1212)O zamandan beri bir daha bağımsız olamayan Uygurlar , bugün Çin'in kuzey batısında ,Çin egemenliği altında yaşamaktadırlar
Uygurlar Yenisey kaynakları,Çu-Talas havalisi ,İç Asya ve Kerulen'a kadar olan sahaya yayılmıştır
Uygurlar sanat,yapı,yönetim işlerinde ileri bir uygarlıktılar14 harfli bir alfabe kullanırlardıBuddha dinine bağlıydılarUygur fikir adamları Arapça ve Hintçe den çeviriler yaptılarUygurlardan kalan en önemli yapıt Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" (mutlu olma bilgisi ) adlı eserdir
UYGUR DEVLETİ (745-840)
Kurucusu: Kutluk Bilge Kül Kağan’dır
Başkenti: Karabalgasun’dur
Hükümdarları:
Kutluk Bilge Kül Kağan
Moyen- Çor Kağan
Bögü Kağan’dır
Özellikleri
İslamiyet’ten önceki Türk devletinin arasında ilk defa göçebe hayat tarzından yerleşik hayata geçerek tarım ve ticaret faaliyetleriyle uğraştılar
Türk tarihinde ilk defa şehir ve kasabalar kurarak, ilk Türk mimari eserlerini meydana getirdiler
Çinlilerle ilişkileri sonucunda kağıt ve matbaayı kullandılar
Kendine özgü Uygur Alfabesi’ni kullandılar
Yıkılış Sebebi
839 yılında meydana gelen kıtlık, açlık, şiddetli soğuklar ve salgın hastalıklarla devletin zayıflaması
devletin zayıflamasından yararlanan Kırgızların akınlarını arttırmaları
840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldılar Devleti yıkılan Uygurların bir kısmı çeşitli yerlere göç ederek yerleştiler Uygurlar, XII Yüzyıl başlarında Moğolların egemenliğine girdiler
“ Uygurlar, Moğol egemenliğinde yaşarken Araplarla Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı (751)’ndan sonra Müslüman olmuşlardır”
“ kültür ve medeniyet yönünden Moğolları etkileyen Uygurlar, Moğollardan bir kısmının Türkleşmesini sağladılar
Devlet - Saray hayatı :
Çağın en ileri ve aydın ülkesi idilerHanlığa hukuki esaslara dayanan devlet tadı verdilerhukuk devleti vücuda getirdilerYabancı ellerde yaşayan Türk kolonileri için koruyucu kanunlar çıkardılarDevlet idaresinin yürütülmesinde memurlar ,vekiller ve çeşitli mansuplar oluşturdularSaray hayatını ,düzenli merasimleri tanzim ettilerHan ve saray halkının yakarıcı sefirleri karşılama vazifeleri de düşünüldü
Fikir Hayatı :
Yüksek seviyedendiUygur saraylarında yerli yabancı tarihçiler ,alimler,şairler,sanatkarlar,n akkaşlar,mu*****inas lar himaye gördüMürebbilerin ders verdikleri ,kütüphaneler kurdukları Çin gezgincilerince bildirilirUygur şehzadesinin kopuz çaldığı ,manzum bir edebiyatın varlığıda unutulmamalıdır
Uygurlar lXyy dan beri yksek bir kültür gelişmesi geleneğini kurdularXllyydan itibaren Orta-Asya Türk Moğol haklarının kültür terbiyesini üstlendiler
Son yarım asır içinde Uygur Hanlığı merkezi olan Hoço ve İdikut şehri harebelerinde yapılan kazılarda Budist,Manihey ve Hristiyan mabetlerinde çok sayıda malzeme elde edildiMalzemeler Uygur dili ve edebiyatının azametini belirtmeye yeterÇoğu da dinlerden yapılan tercümelerdiAzı orjinal olmak üzere tabiata ,astronomiye ve edebiyat nevilerine ait tercüme vesikalar idiHatta Orjinali elde olmayan ,Tübetçe'den çevrilen Uygur hükümdarlarından birinin çevre memleketlerden bilgi edinmek amacıyla gezen memurların bir seyahatnamesi de vardır
Çoğu malzemeler çeviridirUygurca bu yüzden Uygur dil adını da almıştırUygurca'ya İran,Hind ,Sağa ,Çin ,dillerinden kelimeler girdiBunlar daha sonra mürebbi Uygurlar tarafından Moğolca'ya da eklenmiştirTabiatıyla Uygıurca'ya 1-Dini ve 2-Ticari münasebetler vasıtasıyla pek çok kelime girmiştir
Uygurların Alfabeleri :
Uygurlar muhtelif alfabeler kullandılarRum,Brahma,Tibet,Sü ryani,Soğa,Uygur,Ma ni alfabeleridir
Hind harleriyle Budizm dinine ait Türkçe metinler Avrupalı bilginler tarafından bulunmuştur629 yılında bu hurufati terkle milli Soğa alfabesi Budist Uygurlarca kullanılmıştırDAha sonra Mani dinin mensup olanlar Mani,Hristiyan Uygurlar da Süryani alfabesini kullandılar
Soğal alfabesini Türkler ilkin Kara Balgasun abidesinde kullanmıştırBu abide 825-832 yılına kadar egemenlik süren Uygur halkının onuruna kazınmıştırBu harfler önce Uygur hurufatı sayıldıFWK Müller ise Soğa alfabesi olduğunu ortaya koymuşturSoğa harfleri Uygu harflerinin bir eşidirSoğa alfabesinin olgunlaşması da Uygur hurufatıdırSoğaların ticari hayatı etkili olmuştur
Soğa harfleri 22 işarettirArami alfabesine yakındırÜç işaret de noktalama işareti olarak kullanılmıştır;belki Soğa alfabesinin kaynağı Arami harfleridir
Uygur Harfleri
Menşei Arami >soğa>Uygur alfabesi olan bu hurufatı Uygurlar ,müstakil bir devlet olunca Vlllyyilk yarısında kullandıkları birkaçı dışında hepsi bitişik yazıldıGöktürk alfabesine göre Uygur Alfabesi daha az işaretlidirYarı sedalı sese tekabül eden (y) nin dışında 18 işaret bulunur
Uygurca 'da ünlüler için üç işaret ;ünsüzler için 15 işaret kullanılmıştır
Uygur harflerine ilk temas eden Xlyüzyılda KAşgarlı MAhmut olmuştur
Thank you for visiting our website wich cover about Tarih. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.