cümlenin oğelerini tanıtıcı ve özellikleri hakında kitapcık hazırlama



Sagot :

Cümlenin Ögeleri

 

YÜKLEM :

 Cümlede işi, hareketi, yargıyı, bildiren çekimli unsura denir.

 Not :Bir cümle birden çok ögeden oluşabileceği gibi tek bir yüklemden de oluşabilir.

 * Ertesi gün okula müfettişler gelmişti.(C)     

Düşünüyorum   (C)

Güzeldi.  ( C ) 

 Not:Yüklem genlikle cümlenin sonunda bulunur; ancak günlük konuşmalarda, atasözlerinde ve şiirde yüklemin yeri değişebilir.

 *Gel çabuk buraya!

*Sakla samanı gelir zamanı .

*İstanbul u dinliyorum gözlerim kapalı

Not:Her sözcük ya da sözcük gurubundan yüklem yapılabilir.

 *Gecenin yalnızlığında sadece seni düşünürüm (fiil)

*Sabah uyandığında gözleri ışıl ışıldı.(ikileme)

*Ali derslerinde çok başarılıydı.

2.ÖZNE

 Yüklemin  bildirdiği işi, hareketi yapan veya yargının gerçekleşmesine araç olan unsura denir.

 Not: Özneyi bulmak için yükleme kim, ne soruları sorulur Yüklemi isim olan cümlelerde ise olan kim, olan ne soruları sorulur.

 *Seyirciler fotoğraf sergisini çok beğendi.

*İhtiyar kadın gitmeme taraftar değildir.

Not: Yüklemi  edilgen fiillerle kurulan cümlelerin gerçek öznesi yoktur.

*Yemekten sonra erkenden yatıldı.

*Akşam geç saate kadar derse çalışıldı.

Üç çeşit özne vardır:

A.Gerçek Özne:

Yüklemin bildirdiği işi hareketi bizzat kendisi yapan öznedir. Cümlede iki şekilde gösterilir:

 1)Acık Özne:

Cümle içinde açık bir şekilde gösterilir

*Gemi ufukta yavaş yavaş  kayboluyordu.

*Geceleri bir ses uykumu böler.

2)Gizli özne:

Cümlede doğrudan yer verilmeyen ancak yüklem taşıdığı eklerden anlaşılan öznedir.

*Bu kıyı kasabasına her yaz gelirim.

*Kumsalda yürüyüş yapıyorlar.

NOT:Yüklemi isim olan cümlenin öznesi gerçektir.

*Siyah renkli araba satılıktır.

*Dün akşam pencereler kapalıydı.

B)Sözde Özne: Yüklemi edilgen çatılı cümlelerde,aslında nesne olan öge özne olarak kullanılır.

*Ağaçtaki meyveleri topladı.

*Düğün için yemekler yapıldı

C)Örtülü Özne

Yüklemi edilen çatılı cümlelerde bazen “—ce, tarafından, nedeniyle,…”gibi sözcükler kullanılarak işi bizzat yapan varlığa da yer verilebilir.

*Yarışma halk tarafından çok beğenildi

*Kar nedeniyle yollar kapandı.

NOT: Her sözcük ya da sözcük grubu özne olabilir.

*Derdini söylemeyen derman bulamaz.(sıfat fiil)

*Sana bakmak suya bakmaktır.(isim fiil)

*Kimse seni benim kadar düşünmez(zamir)

3)NESNE

Öznenin yaptığı işten, hareketten etkilenen unsurdur

Uyarı : isim cümlelerinde yüklemi edilgen çatılı cümlelerde ve geçişsiz fiillerde nesne yoktur. Nesneler ek alıp almamasına göre ikiye ayrılır.

a)Belirtisiz Nesne

  Yükleme ne sorusu sorularak bulunur. Belirtme durum eki (–i) almamış olup yalın haldedir.

b)Belirtili Nesne

Yükleme kimi, neyi, nereyi soruları sorularak bulunur.Belirtme durum eki olmuştur.

*Bu yörede kızlarımız kilim dokur.

4.ZARF TÜMLECİ

Yer yön sebep miktar durum ve zaman bildirerek yüklemi açıklayan unsurdur. Zarf tümlecini bulmak için yükleme,  nasıl, niçin, neden, ne kadar, ne zaman, kim tarafından ne tarafından, soruları sorulur.

*Dostluklar ömür boyu sürünce güzeldir.

*Trabzonlara yaslanıp  şarkı söylüyor bir kadın.

 *Kırgın kırgın yüzüme bakma Rosa.

*Ipıssız bir gecede karşılaşmıştık seninle.

*Göçmen kuşlar güneye doğru göç ediyordu.

UYARI: Yön isimleri yalın halde zarf tümleci olurlar.Belirtme durum eki (-i) alırsa belirtilinesne,-e/-de/-den,hal ekini alırsa dolaylı tümleç olur.

* Hizmetçi,içeriyi iyice süpürsün.

                       n.                   

*Adam yavaşça içeri girdi.

*Bir süre sonra içeriden bir ses geldi.

             

5) DOLAYLI  TÜMLEÇ

   Yönelme,bulunma ve çıkma bildirerek cümlenin anlamını tamamlayan unsura denir.

NOT: Dolaylı tümleç olan öğe mutlaka –e/-de/-den hal eklerinden birini alır.

*Buluşma yerine   hemen   gelmiş.

*Senin kirpiklerinde   bir damla oldu   akşam.

*Askerler kuyunun ağzına birikmişti.

*Bu gazeteci yazılarında gerçeklerden hiç sapmaz.

*İhtiyar,bütün mirasını karısına bırakmıştı.

NOT: Dolaylı tümleci bulmak için yükleme;

“kime,kimde,kimden,nereye,nerede,nereden” sorusu sorulur.

UYARI: -e/-den hal eki “için” edatı görevinde kullanılıyorsa ya da sebep bildiriyorsa zarf tümleci kurar.

   -de/-den hal ekleri zaman bildiren sözcüklerin üzerine gelirse zarf tümleci olur.

*Korkudan kızın dili tutulmuştu.

*Babasıyla kavga ettiğinden eve uğramıyor.

6)EDAT  TÜMLECİ

    Bazı edatlarla öbekleşerek cümleyi “amaç, araç, birliktelik, özgülük, karşılaştırma,…” gibi anlamlarla açıklayan unsurdur.

*Adam öfkeyle yüzüme baktı.(z.t. durum)

*Ali,arkadaşlarına göre derse daha çok çalışıyor.(karşılaştırma)

*Bana göre bu iş olmaz.(görüş

                                    

NOT: “İçin” edatı kendinden önceki sözcükle birlikte neden-sonuç ilgisi kurarsa zarf tümleci,

   “ile” edatı durum ilgisi kurarsa zarf tümleci,

   “karşı” edatı yön ilgisi kurarsa zarf tümleci olur.

    CÜMLEDE  VURGU

   Türkçede cümle vurgusu yüklem üzerindedir. Bu nedenle hangi öğe daha çok vurgulanmak isteniyorsa yükleme yaklaştırılır.

*Kapıda onu arkadaşları bekliyormuş.(Özne)

UYARI: Cümlede “mi” soru edatı varsa bu edattan önce gelen öğe vurgulanmıştır.

*Bu akşam  siz İstanbul’a gideceksiniz? (z.t.)

*Bu akşam siz İstanbul’a  gidecek misiniz?(y.)

NOT: Cümlede soru sözcükleri varsa soruya verilecek cevap olan öğe vurgulanmıştır.

*Masamdaki kalemleri kim almış?

—Ayşe.(Özne)

*Bu saatte nereden geliyorsun?

—Okuldan.(Dolaylı tümleç)

*Bahçeden ne kopardın?

—Elma.(Nesne)

CÜMLENİN ÖĞELERİYLE İLGİLİ GENEL ÖZELLİKLER

1)   Hiçbir öğe sözcük sayısıyla sınırlı değildir.Bir öğe,bir tek sözcükten oluşabildiği gibi birden çok sözcükten de oluşabilir.

*Bu yüzyılın en acı olaylarını yaşamış ve dile getirmiş

     

2)  Cümlede özne,nesne,dolaylı tümleç ve zarf tümleci açıklayıcısıyla birlikte kullanılabilir.

 

 *Geleceğiz; fakat çok kalmayacağız.

                     ö.dışı

 *Eyvah,çocuk düştü.  

   ö.dışı

 6) Şiir dizeleri ya da devrik söyleyişler,kurallı cümle biçimine çevrilirse daha kolay bulunur.

 

  


Thank you for visiting our website wich cover about Türkçe. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.


Rans Other Questions