"ç, f, h, k, p, s, ş, t" sert ünsüzlerinden sonra "c, d, g" ile başlayan ekler gelmez. Bu ünsüzlerin sertleri olan "ç, t, k" gelir.
Sert ünsüzlerden sonra gelen "c, d, g" ünsüzleri sertleşerek "ç, t, k"ye dönüşür. Bu kurala "ünsüz sertleşmesi" ya da "ünsüz benzeşmesi" denir.
Tezgah-tan alıp kaç-tı.
Dost-ça davrandı.
Çok üret-ken.
Açık-tan geç-ti.
PRATİK: Akılda kalması için bu kuralı pratik hale getirelim. "Çift Haseki Paşa ya da Fıstıkçı Şahap" sözlerindeki ünlüler atıldıktan sonra geriye kalanlar (ç, f, h, k, p, s, ş, t) Türkçedeki sert ünsüzlerdir. "Fıstıkçı Şahap"taki ünsüzlerden biriyle biten sözcüklere, bu ünsüzlerle başlayan ekler gelebilir:
Bak-tı, kork-tu ve kaç-tı
Tut-ku, iş-çi, çöp-ten
1945'te (kırk beş-te) doğmuş.
* Yabancı asıllı sözcüklerde ve bileşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi aranmaz. Türkçe sözcüklerde ünsüz benzeşmesine aykırı kullanım, hemen hemen hiç yoktur.
"Ahmet-gil, çocuk-cağız"
Bu örneklerde ünsüz benzeşmesine aykırı kullanım söz konusudur.
* Sözcüklere getirilen eklerin sert sessizle başlayan "-çeğiz" ve "-kil" biçimi yoktur.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?
A) Art arda aynı yanlışı yaptı.
B) Annem her zaman "Kalp kalbe karşıdır." der.
C) Davranışlarına içten içe sinirleniyordu.
D) Olayı duyunca renkden renge girdi.
E) Bu iş aşağı yukarı bir hafta sonra biter.
Yanıt: D
