Birleşik fiiller, bir hareketi karşılamak üzere birden fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşur. “Birleşik fiil” terimi, fiillerin yapısıyla ilgilidir. Fiiller yapısına göre üç çeşittir: basit, türemiş, birleşik. Bir hareketi karşılama noktasında bu üçü arasında hiçbir fark yoktur. Fark, bu fiillerin nasıl oluşturulduğu, nasıl yapıldığı noktasındadır.
“gezmek, avlamak, keşfetmek” örneklerine baktığımızda, her üç fiilin de kullanılış amacı belli bir hareketi karşılamaktır. Aralarındaki fark yapı yönündendir. “gezmek” fiili kök durumunda olduğu için basit fiil, “avlamak” fiili “av” adına “-la” yapım eki getirilerek türetildiği için “türemiş fiil”, “keşfetmek” fiili ise “keşif” adı ile “etmek” yardımcı fiilinin birleşmesinden oluştuğu için “birleşik fiil”dir.
Bir hareketi ifade etmek için bazen kök durumunda bir fiil, bazen türemiş bir fiil, bazen de birleşik fiil kullanırız. İster kök durumunda olsun, ister yapım ekleriyle türetilmiş olsun, ister birleştirme yöntemiyle yapılmış olsun, sonuç olarak her üç fiilin de kullanılış amacı bir hareketi karşılamaktır.
Birleşik fiiller en az iki sözcükten oluşur. Türkçede üç çeşit birleşik fiil vardır:
1. Ad ile yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller,
2. Fiil ile yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller,
3. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller.
“pişman olmak” fiili, ad ile yardımcı fiilden oluşan bir birleşik fiildir. Burada “pişman” ad, “olmak” yardımcı fiildir. Tek bir hareketi karşılamak amacıyla iki sözcük bir araya getirilmiş ve birleşik fiil yapılmıştır. Bu tür birleşik fiillerde asıl anlam ad unsurundadır. “olmak” yardımcı fiilinin görevi ad durumundaki sözcüğü fiile dönüştürmektir.
“kırabilmek” fiili, fiil ile yardımcı fiilden oluşan bir birleşik fiildir. Burada “kırmak” fiil, diğer bir deyişle asıl fiil, “bilmek” yardımcı fiildir. Tek bir hareketi karşılamak amacıyla iki sözcük bir araya getirilmiş ve birleşik fiil yapılmıştır. Asıl anlam fiil üzerindedir. “bilmek” yardımcı fiili, asıl fiil durumundaki “kırmak” fiiline “gücü yetme” anlamını yüklemiştir.
“küplere binmek” fiili ise, anlamca kaynaşmış bir birleşik fiildir. Bu tür birleşik fiillerde, sözcükler gerçek anlamından uzaklaşarak farklı, yeni bir anlam kazanırlar. “küplere binmek” fiilinin anlamı, “çok öfkelenmek”tir. Birleşik fiili oluşturan sözcükleri gerçek anlamlarıyla düşünecek olursak, “küplerin üzerine çıkıp oturmak” gibi bir anlam çıkar. Fakat burada kastedilen anlam bu değildir. “küplere binmek” aynı zamanda bir deyimdir. Anlamca kaynaşmış birleşik fiillere, deyimleşmiş birleşik fiiller de denir. Deyimler, adeta bir dilin incileridir. Her deyimin kendine göre bir çekiciliği, güzelliği vardır. “küplere binmek” deyimindeki anlatım gücü, “çok sinirlenmek”te yoktur.
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller de tek bir hareketi karşılar. Diğer birleşik fiillerden farkı, gerçek anlamından uzaklaşarak deyimleşmesidir.
Birleşik fiilin ne demek olduğunu az çok öğrendik. Şimdi gelelim bu birleşik fiillerin nasıl yazılması gerektiği konusuna. Birleşik fiillerin yazımında yapılan yanlış, birleşik fiili oluşturan sözcüklerin hangi durumlarda bitişik, hangi durumlarda ayrı yazılacağını bilmemekten kaynaklanır. Birleşik fiillerin nasıl yazıldığını sırasıyla görelim.
Devamı: http://www.yenimakale.com/birlesik-fiillerin-yazimi.html#ixzz2F3iZnM7R
