Kurallı birleşik fiil nedir?
Kurallı Birleşik Fiiller:Belli bazı fiillerin başka fiillerle bir ara yardımcı ünlünün de yardımıyla birleşmesi yoluyla oluşurlar (fiil + ara ses + fiil) En önemli özellikleri bitişik yazılmalarıdır. Belli bazı anlamları ifade ederler.
1. Sürerlik (Süreklilik) Birleşik Fiilleri:"-edurmak -ekalmak -egelmek" eylem*leri getirilerek yapılır. Eylemin gerçekleşmesindeki sürekliliği ifade ederler.
* Siz şu yazıyı iceleyedurun biraz sonra ben de size katılırım.
* O giderken arabanın ardından bakakaldık. (Olumsuz kullanımları yoktur.) Bakakaldık.
2. Tezlik Fiili:"-ivermek" fiiliyle yapılır. Eylemin çabucak kısa zamanda; bazen de umulmadık zamanda aniden gerçekleşiverdiğini ifade eder.
* Bardak elimden düşüverdi.
* Adamcağız bayılıvermesin mi?
Not: Olumsuz kullanımlarında önem vermeme oralı olmama gibi anlamlar ortaya çıkar:
* Bugün de dışarıya çıkmayayıver.
* Onlar sizden hoşlanmıyorsa siz de onlara gitmeyiverin canım!
3. Yeterlik (Yeterlilik) Fiili:"-ebilmek" fiiliyle yapılır. Fiile "gücü yetme başarma" anlamı katar. İzin isteme izin verme olasılık gibi anlamlar da katabilir.
* Arabayı tek başıma itebilirim. (Gücü yetme)
* Gidebilir miyiz? (İzin isteme) Gidebilirsiniz (izin verme)
* Bugün yağmur yağabilir. (Olasılık) Bu birleşik eylemin olumsuzluğu değişik biçimlerde yapılabilir:
gelebilirim: gelemem gelmeyebilirim gelemeyebilirim.
görebilirsin: göremezsin görmeyebilirsin göremeyebilirsin.
Bu kullanımlarda bazen isteğe bağlı bazen istek dışı olasılık anlamı görülebilir:
* Yarın bir işim çıkarsa gelemeyebilirim. (İstek dışı olasılık)
* Bu konuya değinmeyebilirim. (İsteğe bağlı olasılık)
4. Yaklaşma Fiili:"-eyazmak" fiiliyle yapılır. Eylemin gerçekleşmediğini; ancak gerçekleşmeye yaklaştığını ifade eder:
* Adam korkudan bayılayazdı.
* Bardağı düşüreyazdım.
Not: "-esi" "-eceği" "-miş" "-r -mez" eklerini alan eylemlerle "gel-mek" "ol-mak" "bulun-mak" "tut-mak" eylemleri öbekleşerek (Bunlar ayrı yazılan birleşik ey*lemlerdir.) "başlama" "bitirme" "isleklenme". "beklenmezlik" anlamı kazandı*rabilir:
* Oy göresim geldi sevdiğim seni. (isteklenme)
* Hayret çocuğun ders çalışacağı tuttu. (beklenmezlik)
* Buraya kadar gelmiş bulunduk içeriye girelim bari. (bitirme)
* Gider olduk bu yerlerden kalanlara selam olsun. (başlama)
* Dizlerim tutmaz oldu biraz dinlenelim. (başlama)
Örnek Soru:
Türkçede birleşik eylemler ad soylu bir sözcükle yardımcı eylemlerden oluşan öğe*lerdir. Bu tanımın dışında kalan birleşik eylem aşağıdakilerden hangisinde vardır?
A) Bunun böyle olacağını hissetmiştim.
B) Aceleye gerek yok biraz sabret.
C) Nasıl oldu bilmem birden ortadan kayboldu.
D) Kaç gündür bu daracık yere hapsolduk.
E) Artık bastonsuz yürüyebiliyormuş.
Cevap: E
Örnek Soru:
Aşağıdaki altıçizili birleşik eylemlerden hangisinin kuruluşu (yapılışı) farklı*dır?
A) Müdür Bey sizinle bir daha görüşmeyebilir.
B) Sizler gidedurun benim birazcık işim var.
C) Yazarımızla benim için bir görüşüversen!
D) Ayağım kayınca merdivenden düşeyazdım.
E) Onunla çalışmaktan vazgeçti sanırım.
Cevap: E
