Sagot :
Fiillerin özne ve nesnelerine göre gösterdiği özelliklere “çatı” denir.
Fiilde çatı konusunu rahat kavrayabilmek için öncelikle “özne”, “nesne” ve “yüklem”in ne olduğunu bilmemiz gerekir.
Özne: işi yapan Nesne: işten etkilenen Yüklem: iş, hareket
Annem halıları yıkadı.
Özne Nesne Yüklem
(işi yapan) (işten etkilenen) (iş, hareket)
Yukarıdaki örnekte fiil, “yıkamak”tır. Yıkama işini yapan, “annem”dir. Annemin yaptığı yıkama işinden etkilenen ise “halılar”dır. Bir cümleyi çatı yönünden incelediğimizde, öncelikle fiili (yapılan işi, hareketi, yüklemi) bulmamız gerekir. Çatı konusu, fiilleri ilgilendiren bir konudur; fiilin olmadığı yerde çatı özelliği olmaz. Cümlede işi bulduktan sonra, ikinci aşamada işi yapanı bulmamız gerekir. Yukarıdaki cümlede “yıkama” işi, “annem” tarafından yapılmaktadır. Yani bu cümlenin öznesi, “annem”dir. Üçüncü aşamada ise, yapılan işten etkilenen unsuru bulmamız gerekir. Bu cümlede annemin yaptığı yıkama işinden “halılar” etkilenmiştir. Halılar, önce kirliydi, yıkandıktan sonra temizlendi.
Fiilde Çatı konusu, öznesine ve nesnesine göre iki bölümde incelenir. Birinci bölümde fiilin özneyle olan ilişkisi, ikinci bölümde ise fiilin nesneyle olan ilişkisi incelenir.
“Öznesine Göre Fiil Çatıları” dört başlık altında incelenir: etken, edilgen, dönüşlü, işteş. Aynı şekilde “Nesnesine Göre Fiil Çatıları” da dört başlık altında incelenir: geçişli, geçişsiz, oldurgan, ettirgen. Fiilde çatı konusu, bu sekiz başlıktan oluşur. Konuyu iyice kavrayabilmek için bu sekiz terimin ne anlama geldiğini bilmemiz gerekir.
Öznesine göre fiil çatılarında, fiilin özneyle olan ilişkisine bakılır. Cümlede işi yapan belliyse, işin kim tarafından yapıldığı biliniyorsa “etken fiil”; işi yapan belli değilse, işi yapan bilinmiyorsa “edilgen fiil”; özne hem işi yapan hem de işten etkilenen konumundaysa “dönüşlü fiil”; iş aynı zamanda birden fazla özne tarafından yapılıyorsa yahut bir durumdan başka bir duruma geçiş varsa “işteş fiil”.
Nesnesine göre fiil çatılarında ise, fiilin nesneyle olan ilişkisine bakılır. Cümlede öznenin yaptığı işten başka bir unsur etkileniyorsa, fiil nesne alabiliyorsa “geçişli fiil”; öznenin yaptığı işten başka bir unsur etkilenmiyorsa, fiil nesne alamıyorsa “geçişsiz fiil”; fiil aslen geçişsiz olup ek aldıktan sonra geçişli duruma getirilmişse, yani fiil ek aldıktan sonra nesne alabilmişse “oldurgan fiil”; işi başkasına yaptırma anlamı varsa, yani özne işi yapan değil de yaptıran konumundaysa “ettirgen fiil”.
Annem halıları yıkadı.
Özne Nesne Yüklem
(işi yapan) (işten etkilenen) (iş, hareket)
Yukarıdaki örnekte fiil, “yıkamak”tır. Yıkama işini yapan, “annem”dir. Annemin yaptığı yıkama işinden etkilenen ise “halılar”dır. Bir cümleyi çatı yönünden incelediğimizde, öncelikle fiili (yapılan işi, hareketi, yüklemi) bulmamız gerekir. Çatı konusu, fiilleri ilgilendiren bir konudur; fiilin olmadığı yerde çatı özelliği olmaz. Cümlede işi bulduktan sonra, ikinci aşamada işi yapanı bulmamız gerekir. Yukarıdaki cümlede “yıkama” işi, “annem” tarafından yapılmaktadır. Yani bu cümlenin öznesi, “annem”dir. Üçüncü aşamada ise, yapılan işten etkilenen unsuru bulmamız gerekir. Bu cümlede annemin yaptığı yıkama işinden “halılar” etkilenmiştir. Halılar, önce kirliydi, yıkandıktan sonra temizlendi.
Thank you for visiting our website wich cover about Türkçe. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.