10.Sınıf Edebiyat Kitabı sayfa 84 85 Fırat Yayıncılık



Sagot :

4. metin

DİVANÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK

Rahman ve Rahîm Olan Allah’ın Adıyla

- Yardım Ondandır –

1. “Divanü Lügâti’t-Türk”ün ön sözüne besmeleyle başlanması, Allah’a hamd (şükür) edilmesi, ondan yardım dilenmesi, Peygamberden söz edilmesi hangi kültürün etkisinden kaynaklanmaktadır? Bu kültürü yansıtan diğer değerleri de siz bulunuz. Buna göre eserin dil, söyleyiş ve kültür özelliklerini açıklayınız.

1. İslam kültürünün etkisinden kaynaklanır. Diğer bir özellik de hadis rivayet etmesi de İslam kültürüne ait bir özelliktir.

2. Eserin “alp” kelimesinin açıklamasında okuduğunuz dörtlükle ilgili bilgilerinizi tekrarlayınız. Eserde bazı sözcüklerin atasözlerinde ve şiirlerde kullanıldığını belirten Kaşgarlı Mahmut, sizce Destan Dönemine ait bu ürünleri aktarmakla edebiyatımıza ve kültürümüze nasıl bir katkı sağlamıştır?

2. Eser destan dönemi ve sözlü edebiyata ait bilgilerin günümüze kadar gelmesine vesile olan tek eserimizdir. Eser bu eser Kaşgarlı Mahmud tarafından derlenip yazılmamış olsaydı bugün elimizde destan, koşuk, sav, sağu gibi türleri görebilmemiz mümkün olmayabilirdir.

3. Aşağıdaki cümlede koyu yazılmış kelimelerdeki ses değişimlerini inceleyiniz.

3.

ol mening birle öçeşdi.

kelse kişi atma angar örter kül-e

öd keçer kişi tuymas, yalnguç oglı menggü çalmas

 

Bu ses özelliklerine göre aşağıdaki yargıyı tamamlayınız.

 

Divanü Lügâti’t-Türk KARAHANLI TÜRKÇESİ ile yazılmıştır.

 

4. a. “Divanü Lügâti’t-Türk” adlı eserin edebiyat ve kültür tarihimiz açısından önemini belirten sunumunuzu grup sözcünüz aracılığıyla arkadaşlarınıza aktarınız.

4.

11. yy’da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.
Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır.
Türk dilinin ilk sözlüğü ve ilk dilbilgisi kitabıdır.
Modern sözlük anlayışıyla yazılmış olup ilk ansiklopedik sözlüktür.
Türk kültürü, tarihi, folkloru hakkında bilgi verir. İlk folklor incelemesidir.
Eserde Türkçe kelimelerin kaynakları, destan örnekleri, şiir örnekleri, deyimler, atasözleri, koşuk ve sagu örnekleri yer almaktadır.

b. “Divanü Lügâti’t-Türk”te bulunan, Balasagun’u dünyanın merkezi olarak gösteren aşağıdaki haritayı inceleyiniz.

b. Dönemin ilim ve irfan yuvası olduğunun göstergesidir.

 

Kaşgarlı Mahmut’un eserine aldığı kelimeler ile bunların kullanıldıkları örnekler, edindiğiniz bilgiler ve yukarıdaki haritadan yararlanak “Divanü Lügati’t Türk”ün edebiyat ve kültür tarihimiz açısından önemini aşağıya yazınız.

Edebiyatımız açısından daha önceleri dönemlere ait olan sözlü kültür ürünlerinin burada derlenmiş olarak bulabilmekteyiz. Mesela Alp Er Tunga sagusu burada geçmektedir. Bu şekilde de günümüze kadar gelmesine vesile olmuştur. Yani sözlü dönem ürünlerin yazıldığı metindir. Kültürümüz açısından önemli yeri vardır ve kültürümüzü bir sonraki nesile aktarmada önemlidir. Dönemine göre Araplara Türkçe öğretmeye çalışması önemlidir.

 

6. “Divanü Lügâti’t-Türk”ün özelliklerini aşağıdaki tabloda sıralayınız.

Divanü Lügâti’t-Türk

(XI. yüzyıl)

Özellikleri

1. İlk Türkçe sözlüktür.
2.Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır
3. Türk kültürü, tarihi, folkloru hakkında bilgi verir
4. Sözlü kültüre ait örnekleri buluruz.
5. Kaşgarlı Mahmud, tarafından yazılmıştır.
7. a. XI – XII. yüzyıllarda Türklerin tarihî, siyasi ve sosyal yapısı hakkında bulduğunuz yazıların özetlerini arkadaşlarınızla paylaşınız.

a. 11. ve 12. yüzyıl Türkler tarihi, siyasi ve sosyal olarak bir değişim içerisindedir. Bu değişimde en büyük etken İslamiyet’in kabulüdür. İslamiyet’in kabulünden sonra yerleşik hayata geçen Türkler zaman içerisinde milli birlik ve benliklerini yazıya aktarmak istemişlerdir ve bunların yeni kültüründe izlerini taşıyan eserler görülmektedir. Zaman zaman Arap ve Fars kültürünün etkisinde kalınsa da bunlardan kurtulmanın yolları aranmış ve büyük oranda da başarılı olunmuştur.

 

b. XI – XII. yüzyıllardaki bu yapının, o döneme ait “Kutadgu Bilig”, “Atebetü’l Hakayık”, “Divan-ı Hikmet” ve “Divanü Lügâti’t-Türk”e nasıl yansıdığını açıklayınız.

b.

1. 11. ve 12. Yüzyılda Arap ve Farz etkisinin arttığı görülür.

2. Toplum farklılaşma olduğu gibi edebiyatta farklılaşma olmuştur. Yeni unsur hayata girerken mesnevi gibi yeni nazım şekilleriyle yeni terimler edebiyata girmiştir.

3. Yazılanlar İslamiyet’i öğretmek amacıyla yazılmış olan öğretici metinleridir.

4. Bu dönemde yazılan eserlerde Hakaniye Türkçesi kullanılmıştır.

5. İslâmiyet, bu dini kabul eden Türklerin duyuş ve düşünüşünü, dünya görüşünü, yaşayış tarzını değiştirmiştir. Bu dönemde kentlerin ve kentsel yaşamın oluşması sonucunda toplumda tabakalaşma meydana gelmiş, bu da Arap ve Fars kültürlerinin yüzyıllar boyunca beslediği büyük bir zevk ayrılığını doğurmuştur.

6. Genellikle medrese öğrenimi gören ve İslâmî bilimleri öğrenen yüksek zümre şairleri, Fars edebiyatını örnek almakla birlikte, aynı konu ve temaları, aynı ölçü ve biçimleri kullanarak, kendi üslûplarının damgasını taşıyan klâsik bir edebiyat meydana getirmeyi başarmışlardır.

7. İslâmiyet, toplumda bir zevk ayrılığına yol açmakla birlikte, Türk edebiyatının birtakım yeni değerler kazanarak zenginleşmesinde ve böylece çok yönlü bir gelişme göstermesinde etkili olmuştur.