Sagot :
Sesliler: Söylerken herhangi bir engelle karşılaşmadan çıkarlar.
-Kalın sesliler:a,ı,o,u İnce sesliler:e,i,ö,ü
-Düz sesliler:a,e,ı,i Yuvarlak sesliler:o,ö,u,ü
-Geniş sesliler:a,e,o,ö Dar sesliler:ı,i,u,ü
Sessizler: Söylerken engellerle karşılaşırlar.Bunun içinde söylerken ünlüyle birlikte söylenirler.
-Sert sessizler:f,s,t,k,ç,ş,h,p
-Yumuşak sessizler:Sertlerin dışındaki sessizler
BÜYÜK ÜNLÜ(SESLİ) UYUMU:
Kalından (a,ı,o,u) sonra kalın,inceden (e,i,ü,ö) sonra ince gelir.Asıl yani temel kuraldır,yalnız Türkçe sözcükler için geçerlidir.
Örn: ağaç,yenilgi,sürükleyici vb.
UYMADIĞI HALDE TÜRKÇE OLANLAR:
-Temel şeklinden uzaklaştıkları için uymayanlar
Örn: elma,hangi,anne vb.
-Uymayan ekler:Kalıp(değişmez,başka şekli olmadıkları için) oldukları için uymazlar.
Örn: -yor:istiyor
-ken:gelirken
-leyin:sabahleyin
-mtırak:yeşilimtırak
-ki:başındaki
-daş:gönüldaş
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU:
Temel değildir,sonradan İstanbul Türkçe’sinin etkisiyle ortaya çıkmıştır.
-a,e,ı,i den sonra a,e,ı,i gelir.
-o,ö,u,ü den sonra a,e,u,ü gelir.
B.Ü.U’YA UYUP K.Ü.U’YA UYMAYANLAR:
Örn: çamur,yağmur,tavuk,kabuk vb.
NOT: Eklerin ve zamanla değişenlerin durumu B.Ü.U ile aynıdır.
ÜNSÜZ UYUMU / BENZEŞMESİ / SERTLEŞMESİ:
Sertle biten sözcüğe gelen ek (c,d,g) sert (ç,t,k)’le başlar.
Örn: diş-çi sokak-ta millet-çe kalk-tı dış-tan
ÜNSÜZ YUMUŞAMASI:
Sertle biten sözcük+ünlüyle başlayan ek=ünsüz yumuşaması
(p,ç,t,k) = (b,c,d,g)
örn: kitap-ı>kitabı ağaç-ı>ağacı
yurt-u>yurdu renk-i>rengi
git-en>giden dert-ime>derdime
ÜNSÜZ YUMUŞAMASINA AYKIRILIK:
1.Özel adlara gelen eklerin yazılışlarında olmaz:
Örn: Ahmet-i>Ahmet’i Gemlik-e>Gemlik’e
2.Yabancı asıllılarda olmaz:
Örn: millet-e>millete tazyik-e>tazyike hukuk-u>hukuku sürat-i>sürati
kaset-i>kaseti
3.Tek heceli sözcüklerde genelde olmaz:
Örn: at-a>a ok-u>oku ip-e>ipe suç-u>suçu iç-e>içe vb.
Tek hecelilerde olanlar:
Örn: cep-i>cebi çok-u>çoğu taç-ı>tacı kap-ı>kabı yurt-u>yurdu
SES DÜŞMESİ:
SESLİ HARFİN DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ/ÜNLÜ DÜŞMESİ):
Örn: ileri-lemek>ilerlemek
Koku-lamak>koklamak
Uyu-ku>uyku
Burun-u>burnu
SESSİZ HARFİN DÜŞMESİ:
Sonu ‘k’ ile biten+küçültme eki ‘-cik,cık’ =ünsüz düşmesi
Örn: minik-cik>minicik
Ufak-cık>ufacık
SES TÜREMESİ:
ÜNLÜ TÜREMESİ:
Küçültme eki (-cık,-cik) nin tek heceli sözcüğe gelmesiyle oluşur.
Örn: genç-cik>gencecik
Az-cık>azıcık
Bir-cik>biricik
ÜNSÜZ TÜREMESİ:
Yardımcı eylemlerle yapılan birleşik eylemlerde:
Örn: af-etmek>affetmek
His-etmek>hissetmek
Zan-etmek>zannetmek vb.
DARALMA(SESLİ DARALMASI):
‘y’ sessizini etkisiyle geniş ünlüler(a,e,o,ö)in dar ünlü(ı,i,u,ü) durumuna geçerek daralmasıdır.
Örn: de-yor>diyor
Ye-yor>yiyor
Söyle-yor>söylüyor vb.
KAYNAŞMA:
İki ünlü arasına gelen ‘y,ş,s,n’ sessizleriyle yapılır.
Örn: elma-ı>elmayı
Kardeşi-e>kardeşine
İki-er>ikişer
Anne-i>annesi
ULAMA:
Ünsüzle biten sözcük+(arada noktalama işareti olmaması koşuluyla)+ünlüyle biten sözcük=ulama
Örn: Ben,akşam eve gelirken üç ekmek aldım.
Arap atlar yakın eder ırağı.
VURGU:
SÖZCÜK VURGUSU:
Genelde sözcüğün son hecesindedir.
CÜMLE VURGUSU:
Yüklemden önce gelen sözcüktedir.
SES KONUSUYLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER:
1.İki ünlü yan yana gelmez:
Örn: şiir, şair, saat vb.
2.İlk hecelerde iki ünsüz yan yana gelmez:
Örn: spor, plan vb.
3.İlk hece dışında ‘o,ö’ bulunmaz:
Örn: radyo,doktor,televizyon vb.
Thank you for visiting our website wich cover about Diğer Diller. We hope the information provided has been useful to you. Feel free to contact us if you have any questions or need further assistance. See you next time and dont miss to bookmark.