Hudut kelimesini gerçek ve mecaz anlamlarıyla birer cümlede kullanınız.5.SINIFIM ACİL İNTERNETTEN BAK DEMEYİN YARINAAAAAAAA



Sagot :

sınır demek Örnek: Bir çiçek dermeden sevgi bağından / Huduttan hududa atılmışım ben. F. N. Çamlıbel

etinleri ortaya kon­muştur. Bengü taş; ebedî, sonsuz taş demektir. Özellikle ka­ğanların ve devletin ileri gelenlerinin ölümünden sonra, onlar adına bir anıt yaptırmak, Göktürklerde bir gelenek hâlini almış­tır. Diktirilen taşlar üzerine kağanlar istediklerini yazmış, bütün milletin ona göre davranmasını istemişlerdir. Bu sözlerin taşlar üzerinde ebedî olarak kalacağını ve Türk milletinin sonsuza ka­dar bunlardan ders alacağını düşündükleri için diktirdikleri taş­lara "bengü taş" adını vermişlerdir. Göktürklerden sonra Uy­gurlar bu geleneği devam ettirmişlerdir.

 

Genel olarak Göktürk Yazıtları (Orhun Âbideleri) diye adlandırı­lan Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, ilk dönemde taşlara yazılan edebiyatın, en uzun ve en güzel örnekleridir.

 

Bu yazıtlar bulundukları yerlere göre dört grupta toplanır: Mo­ğolistan, Yenisey, Talaş ve Kazakistan bengü taşları. Bunlar içinde Moğolistan'da bulunan Göktürklere ait Orhun Anıtları ve Uygurlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir.

 

Göktürkler çağına ait olan Orhun Anıtları içinde önemli olanlar şunlardır:

 

* Tonyukuk Anıtı

* Kül Tigin Anıtı

* Bilge Kağan Anıtı

 

Tonyukuk Anıtı

 

724-726 yılları arasında dikil­miştir. Bu anıtı diktiren ve üzerindeki yazıları yazdıran Bilge Tonyukuk'tur. Anıtta Türk milletinin Çin tutsaklı­ğından kurtuluşu ve İlteriş Kağan zamanında Göktürk­lerin Oğuzlarla, Kırgızlarla ve Çinlilerle yaptığı savaşlar an­latılmakta; bütün bu olaylar­da Bilge Tonyukuk'un rolü özellikle belirtilmektedir.

 

Bilge Tonyukuk, başvezirlik ve başkumandanlık yapmış olan büyük bir siyasetçidir. Göktürk devletinin politikası­na uzun zaman yön vermiş akıllı ve hikmet sahibi bir devlet adamıdır.

 

Bilge Tonyukuk, aynı zamanda edebiyatımıza hatıra türünün ilk temsilcisi ve ilk Türk tarihçisidir. İki parça hâlindeki anıtında, içinde bulunduğu olayları sade ve sanatsız bir şekilde, halk di­liyle anlatmıştır. Olayları sözü uzatmadan, ana çizgileriyle ver­miş; yeri geldikçe milletin ders alması için öğütlerde bulun­muştur. Zaman zaman atasözlerine ve deyimlere başvurmuş­tur.

 

Kültigin Anıtı'nda Göktürk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından aktarılmış, birlik ve bütünlük mesajı verilmiştir.

 

Bilge Kağan Anıtı

 

Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılmıştır. Anıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmış, Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmiştir. Anı­tın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de küçük metinler bulunmaktadır.

 

Göktürk YazıtlarınıÖnemi

 

Göktürk Yazıtlarını (Orhun , Âbideleri), Türkçenin yazılı en eski kaynağı sayabiliriz. Modern Türkçemizin tüm ' kuralları, günümüzün bir­çok sözcüğü, doğal ve ol­gun bir söyleyişle, sanki bu­günün yapıtlarıymış gibi karşımızdadır. Bin üç yüz yıl ötelerden gelen bu ses, bi­zim öz sesimizdir.

Bu yazıtlar, bu yönleriyle Türk tarihine ışık tutan önemli belge­lerdir. Göktürk Yazıtları, bir hakanın, halkına hesap vermesi, halkın devlete, millete karşı görevlerinin hatırlatılması, düşma­nın entrikalarına nasıl karşılık verileceğinden söz edilmesi ve Türklerin yüksek ahlak ve seciyesinin anlatılması açısından önemlidir.

Bu anıtlar Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metindir. Türk tarihinin taşlar üzerine yazılmış ilk belgesidir.

 

Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün ya­zılı belgesidir.

 

Türk hitabet sanatının erişilmez bir şaheseridir. Hükümdârâne eda ve ihtişamlı bir hitap tarzının yazılı örneğidir. Yalın ve kes­kin üslubun şaşırtıcı örnekleridir. Türk dilinin kaynağı, Türk ya­zı dilinin başlangıcının bilinmeyen dönemlere kadar gittiğinin delilidir.

 

Eski Türkçeyi gerek Göktürk, gerekse Uygur Türklerinin bırak­tığı eserlerden takip ettiğimiz için de bu yazıtlar, ayrı bir öneme sahiptir.

 

Göktürk Yazıtlarının Bulunması ve Okunması

 

Ünlü Türkolog Radloff'un başkanlığında bir Rus heyeti Göktürk Yazıtlarının bulunduğu bölgede incelemelerde bulunmuştur. Rus ve Fin heyetleri, anıtların fotoğraflarını çekerek kitap hâlin­de yayımlamışlar; bu yayınlar sayesinde yazıtların okunma sü­reci hızlanmıştır. Sonunda Danimarkalı dil bilimci Thomsen 1893 yılında 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumuştur.

 

Alfabe

 

Orhun Âbidelerinin yazıl­dığı Göktürk alfabesi 38 harflidir. Bu alfabede 4 sesli, 9 birleşik, 25 de sessiz harf bulunmakta­dır. Göktürk alfabesi, Türklerin ulusal alfabesi­dir. Bu alfabenin eski Türk damgalarından doğduğu ileri sürülmek­tedir. Göktürk yazısı sağ­dan sola, yukarıdan aşa­ğıya doğru bitiştirilme­den yazılır. Sözcükleri ayırmak için genellikle iki nokta konur.

 

Kül Tigin ve Bilge Kağan anıtlarında metinler, yu­karıdan aşağıya doğru yazılmış ve satırlar sağ­dan sola doğru dizilmiş­tir. Göktürk alfabesi, Türkçenin tarih boyunca hiç değişmemiş bulunan büyük ünlü (sesli) uyu­mu dikkate alınarak dü­zenlenmiş bir alfabedir.

 

Göktürk Yazıtlarının Dil Özellikleri

 

Göktürk yazıtlarındaki düzyazı, o zamanki Türkçenin en yüksek anlatım özelliklerini taşır. Şiir yüklü bir düzyazıdır bu. Bugünkü düzyazıya örnek olacak bir cümle yapısı; duru, açık, yalın bir söyleyiş güzelliği; Türkçenin ancak Dede Korkut'ta bulduğu­muz destansı söz kudreti vardır.

 

 

 

 

 

 

 

Göktürk Yazıtlarının Bulunduğu Bölge

 

Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce hey­kel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kap­lumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.

İlginizi Çekebilecek Diğer Konular: