Esnaf Alm. Handwerker, Kleinhaendler, Fr. Artisan, İng. Artisan, craftsman, tradesman. El sanatları veya küçük ticaretle geçinen kimselere verilen genel ad. Eskiden esnaf deyince, çok az bir sermaye ile daha çok bedeni faaliyete dayanan işleri yapan kimseler hatıra gelirdi.
1964 Ağustos ayı içinde yürürlüğe giren 507 sayılı Esnaf ve Küçük Sanatlar Kanunu esnafı, “İster gezici olsun, ister bir dükkanda veya bir sokağın belli bir yerinde sabit bulunsunlar, ticareti sermayesi ile birlikte vücut çalışmalarına dayanarak ve geliri o yer gelenek ve teamülüne nazaran tacir niteliği kazanmasını icab ettirmeyecek mikdarda sınırlı olan” kimseler olarak tarif etmiştir. Ayrıca geçimini sınırlı olarak kamyonculuk, otomobilcilik ve şoförlükle temin eden kimselerin de esnaftan sayılacağı hükmedilmiştir.
Esnafların tabi olduğu mecburi hususlar: 507 sayılı kanunla tabi olduğu iş kolunda kurulu derneklere üye olma mecburiyeti getirilmiştir. Aynı kanun, derneğin tarifini, “Esnaf ve küçük sanat sahipleri ile yanlarında çalışanların mesleki, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını gidermek, sanat ve ticaretlerinin mesleki, ahlaki ve kamu yararına uygun, ahenkli ve verimli bir tarzda gelişmesini sağlamak,müşteriler ile aralarındaki münasebetleri düzenlemek amaçları ile kuracakları tüzel kişiliğe haiz ve kamu kurumu niteliğindeki mesleki kuruluşlar” şeklinde yapmıştır.
Esnaf derneklerinin kuruluşları: Aynı yerde ve aynı konuda birden fazla dernek kurulmamak şartıyla en az elli esnafın isteği ve Ticaret Bakanlığının izniyle kurulur. Derneklerin, kurulmadığı ilçe, bucak ve köylerde birlik tarafından “Ajanlık” tesis etme imkanı da tanınmıştır.
Derneğe üye olma nitelikleri: T.C. uyruklu veya Türkiye’de yabancı uyruklu olmakla beraber sanat ve ticareti yürütmeye izinli bulunmak, medeni hakları kullanma yetkisine sahip bulunmak ve kanunda sayılan diğer niteliklerde esnaf olmak şartı aranmıştır.
Derneğin organları: Genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve haysiyet divanından müteşekkildir.
Esnaf konfedarasyonu: Esnaf ve küçük sanatkarların birlikleri ve dernekleri arasında kurulan gelişme ve ilerlemeyi sağlamak ve genel olarak bağlı üyelerin çalışmalarını meslek icabı ve memleket menfaatına uygun bir şekilde yürütülmesini düzenlemek ve bu hususta lüzumlu görülecek her türlü tedbir ve teşebbüslerde bulunmak, Ticaret ve Sanayi Bakanlıklarınca verilecek vazifeleri yapmakla görevli olan üst kuruluş.
